Vì sao bão, lũ ở Miền Trung năm 2020 có xu hướng tăng?
Mưa, bão ở Miền Trung có xu hướng tăng cả về số lượng, cường độ và tần suất. Đặc biệt là mưa kéo dài nhiều ngày gây ngập lũ nghiêm trọng, phá vỡ những kỷ lục mưa lũ lịch sử của nhiều thập niên trước tại Miền Trung. Vậy nguyên nhân do đâu? Biện pháp phòng, chống ra sao?
Vào tháng 5/2020, Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Huy, cố vấn cao cấp về biến đổi khí hậu, Tổ chức Oxfam tại Việt Nam đưa ra dự báo về hiện tượng LA-NINA trên MXH Facebook.
LA-NINA là hiện tượng thời tiết cực đoan gây mưa lũ triền miền ở Quảng Trị và các tỉnh Miền Trung những ngày qua. Ảnh: Văn Thuận |
TS Huy cho biết “Theo dõi nhiệt độ bề mặt biển cho thấy dấu hiệu nhiệt độ bề mặt biển vùng xích đạo giảm so với trung bình nhiều năm ở khu vực Đông Thái Bình Dương và tăng ở khu vực Tây Thái Bình Dương trong tháng 5/2020. Nếu xu hướng này tiếp diễn thì sẽ đúng với mô hình dự báo của ĐH Colombia đưa ra ngày 26/5 vừa rồi. 40% khả năng LA-NINA QUAY LẠI.
Bà con lưu ý nếu La-Nina quay lại thì hình thái thời tiết sẽ giống hoặc cực đoan hơn năm 2017 (với 17 cơn bão và ATNĐ vào VN). Nghĩa là sẽ mưa như trút nước, mưa triền miên và mưa kéo dài từ Bắc vào Nam, mưa vượt lên cả Tây Nguyên sang tận Cambodia và Lào. Số lượng các cơn bão cũng nhiều hơn và bão xảy ra cả trong mùa Thu, mùa Đông và mưa kéo dài đến mùa Xuân năm sau”.
Song song với dự báo về hiện tượng thiên nhiên trên, TS Huy cũng đưa ra các cảnh báo, giải pháp pháp phòng, chống mưa lũ khi LA-NINA quay lại.
LA-NINA quay lại
Đến giữa tháng 9/2020, TS Huy khẳng định hiện tượng LA-NINA đã chính quay lại kèm theo nhiều cảnh báo về hiện tượng thời tiết cực đoan trên. Đồng thời đưa ra các giải pháp phòng, chống cần thiết. Chúng tôi xin phép được trích lại nội dung các cảnh báo cụ thể như sau:
“Sẽ mưa rất nhiều ở Trung Bộ và Nam Trung Bộ.
La-Nina sẽ kích hoạt các khối không khí lạnh di chuyển từ Biển Đông vào đất liền theo các đợt gió mùa Đông-Bắc. Khi vào bờ gặp nền nhiệt cao bốc hơi thì sẽ gây mưa. Dự báo lượng mưa ở khu vực TRUNG BỘ và NAM TRUNG BỘ sẽ cao hơn trung bình chung nhiều năm và gần tương đương với lượng mưa năm 2017. Tôi nhận định mưa ít hơn năm 2017 vì năm nay La-Nina bắt đầu muộn hơn so với năm 2017 (cũng là một năm có La-Nina).
Mưa sẽ bắt đầu nhiều ở khu vực Bắc Trung Bộ vào khoảng cuối tháng 9 và trong tháng 10 sau đó dịch chuyển dần về phía Trung Bộ (tháng 10 và 11) và Nam Trung Bộ (tháng 11 và 12).
Khu vực TÂY NGUYÊN cũng sẽ có mưa nhưng chủ yếu mưa được tạo nên do các hoàn lưu bão và Áp thấp nhiệt đới. Một số cơn bão sẽ giúp bổ sung lượng nước lớn cho Tây Nguyên, Nam Lào và Cambodia trong các tháng 10 và 11.
Khu vực MIỀN NÚI PHÍA BẮC sẽ có mưa diễn ra trong các tháng 9, 10 và giảm dần vào tháng 11. Sở dĩ các tháng sau tháng 11 ít mưa hơn vì nền nhiệt phía Bắc giảm và hạn chế bốc hơi nước.
Bão sẽ hình thành nhiều trong các tháng cuối năm
Bão sẽ hình thành nhiều ở vùng Vĩ tuyến số 10 đến Vĩ tuyến số 18 ngoài khơi phía Nam Philippines. Cá biệt có thể có những cơn bão hình thành trong khu vực biển Đông
Vào các tháng 9 và 10 bão có xu hướng di chuyển vào Vịnh Bắc Bộ, các tỉnh Trung Bộ và Bắc Trung Bộ. Từ tháng 11 trở đi Bão sẽ dịch chuyển dần về Nam trung Bộ. Đây cũng là thời điểm có lượng mưa lớn ở các tỉnh Nam Trung Bộ. Cá biệt có những cơn bão hình thành rất muộn vào cuối năm.
Theo thống kê, những năm có La-Nina, số lượng các cơn bão nhiều hơn 38% so với những năm trong giai đoạn trung tính (ENSO)
Cũng trong các năm có La-Nina, số lượng các siêu bão nhiều hơn năm thường hoặc năm El-Nino.
Mùa đông sẽ lạnh hơn
Nhiệt độ mặt biển lạnh hơn trung bình nhiều năm là nguyên nhân hình thành hiện tượng LA-NINA. Ảnh: TS Nguyễn Ngọc Huy |
Do tác động thường xuyên của các đợt không khí lạnh tăng cường nên mùa Đông năm nay sẽ lạnh hơn năm ngoái. Không khí lạnh có thể xuống sâu tới Huế và thậm chí sẽ có cả những đợt không khí lạnh vào đến tận Nam Trung Bộ. Nếu không lạnh hơn (khả năng vẫn có) thì sẽ là một việc nghiêm trọng trái quy luật tự nhiên và chúng ta có thể sẽ phải đối diện với nhiều hình thái thời tiết điên rồ trong những năm tới. Tôi thì vẫn hy vọng mùa Đông năm nay lạnh hơn, ít nhất là để còn hy vọng quy luật tự nhiên chưa bị phá vỡ.
Thích ứng với la-nina như thế nào?
Như đã nói ở trên, La-Nina sẽ khiến mưa nhiều và dẫn đến ngập lụt vì thế công tác chuẩn bị rất quan trọng. Số liệu thống kê cho thấy những năm có La-Nina thì sản lượng lúa ở miền Bắc và Mekong delta tăng cao hơn những năm thường. Những năm có La-Nina thì cây cối tốt tươi. Tuy nhiên những cây trồng lấy tinh dầu và cây ăn trái thường giảm nồng độ tinh dầu và giảm ngọt.
Nếu La-nina rơi vào thời điểm cây tăng trưởng thì sẽ tốt nhưng phải làm tốt việc tiêu thoát nước. Tránh bị ngập úng gốc cây do mưa kéo dài. Tuy nhiên, đó là với kịch bản không có bão mạnh hoặc siêu bão. Trường hợp có bão mạnh và siêu bão thì mọi loại cây trồng đều bị thiệt hại. Để giảm thiệt hại, cách tốt nhất là cắt tỉa cành để cây không bị đổ gốc, coi như thất thu hoặc giảm sản lượng một năm nhưng vẫn bảo toàn được gốc cây đối với các cây dài ngày.
Việc chủ động điều tiết nước là rất quan trọng. Chúng ta đang bị hạn khô hạn khốc từ cuối năm 2019 đến nay nên La-Nina sẽ giúp bổ sung một lượng nước lớn cho các hồ đập và ruộng vườn. Tuy nhiên KHÔNG NÊN TÍCH NƯỚC TRONG CÁC THÁNG 9 VÀ 10. Nếu THAM mà tích nước vào các tháng này thì đến tháng 11 sẽ ĐỐI DIỆN VỚI LŨ LỤT, đặc biệt là các tỉnh NAM TRUNG BỘ. La-Nina sẽ kéo dài đến tháng 1/2021 nên hãy đợi và tích nước cho hồ chứa sau tháng 11.
Tuy nhiên đối với Mekong delta thì khác. Việc tích nước và trữ nước ở các kênh mương nội đồng, các hồ trong vườn cây ăn trái là cần thiết và phải làm ngay trong giai đoạn này. Hãy tận dụng khoảng thời gian này ĐÀO HỒ có kích thước trung bình (như cái ao) trong các vườn cây ăn trái để tích nước. Những khu vực nuôi trồng thủy sản có nhiều ao/ đầm/ vuông cũng nên dành ít nhất 1/3 số hồ để tích trữ nước ngọt. Chúng ta không thể trông chờ vào nước sông Mekong bởi vì thượng nguồn đã bị chặt khúc làm thủy điện hết rồi”.
Như vậy, những dự báo về LA-NINA mà Vị cố vấn cao cấp về biến đổi khí hậu Nguyễn Ngọc Huy đưa giữa những ngày hè nắng chang chang (tháng 5/2020) hoàn toàn khớp với các hiện tượng thời tiết cực đoan của những ngày qua. Đó là Miền Trung đã liên tục phải liên tục gánh nhiều cơn bão, áp thấp nhiệt đới. Hay những trận mưa như trút nước kéo dài liên tục nhiều ngày qua mà các tỉnh Miền Trung đang phải gánh chịu. Mùa đông năm nay cũng đến sớm hơn nhiều năm trước. Và LA-NINA chính là nguyên nhân gây ra hiện tượng bão, lũ có xu hướng tăng vào cuối năm nay.
Đoàn Văn Thuận