Nhà văn, nghệ sĩ Phần Lan có sống được bằng nghề?
Phần Lan, nơi được bình chọn là “quốc gia hạnh phúc nhất năm” (2018), phải chăng nhà văn cũng có thu nhập cao và có cuộc sống sung túc?
Chắc không ít người cũng như tôi từng nghĩ rằng ở những nước phát triển, có bình quân thu nhập đầu người cao, thì các nghệ sĩ và nhà văn cũng có thu nhập cao và cuộc sống sung túc! Song, thực tế hoàn toàn không phải vậy, mà có khi ngược lại, ít nhất là với trường hợp các nhà văn.
1. Không thể sống được bằng nghề
Một khảo sát do Hội nhà văn Phần Lan thực hiện năm 2018 cho biết: trung bình mỗi nhà văn nước này kiếm được 2.294 EUR một năm từ nghề viết . So với 7 năm trước đây thu nhập trung bình của các nhà văn nói chung đã cao hơn 294 euro (năm 2010 là 2.000 EUR /năm). Song, con số đó vẫn cho thấy thu nhập từ nghề viết của nhà văn Phần Lan trong một năm thấp hơn thu nhập trung bình từ lương trong mỗi tháng của một người đi làm ở nước này là 3.000 EUR.
Thu nhập từ công việc của nhà văn được tích lũy từ nhiều nguồn. Hơn một nửa (54%) là tiền thu được từ việc bán tác phẩm cho các nhà xuất bản. Khoảng 27% là tiền thu được dựa trên bản quyền tác phẩm được người đọc mượn từ thư viện. Và 19% doanh thu còn lại từ tiền bản quyền thu được từ các bộ phim truyền hình, bán bản quyền tác phẩm cho nước ngoài hoặc các doanh thu bản quyền khác.
Nhờ có các khoản tài trợ và thu nhập khác liên quan đến nghề viết, thu nhập của họ có thêm 9.745 EUR mỗi năm. Như vậy, mỗi năm trung bình một nhà văn Phần Lan chỉ có thu nhập khoảng 12.000 EUR, dưới mức của người có thu nhập thấp (14.430 EUR trong năm 2016) và ít hơn rất nhiều so với GDP của người dân nước này (44.956 USD năm 2017).
Vì thị trường văn học tiếng Phần Lan rất nhỏ bé (chỉ khoảng 5,1 triệu người nói tiếng Phần Lan như tiếng mẹ đẻ trong tổng dân số khoảng 5,5 triệu người) nên tiền bán sách đem lại thu nhập rất ít cho nhà văn . Bán được 3.000 cuốn sách được coi là một thành công lớn với người viết ở nước này. Đối với một nhà văn, điều này có nghĩa là thu nhập khoảng 9.000 EUR cho công kéo dài việc 1-2 năm.
Chính vì thế, các nhà văn phải tìm kiếm thêm từ các công việc và các nguồn khác để nuôi dưỡng bản thân và nghề nghiệp của mình. Theo một khảo sát được thực hiện vào năm 2018, khoảng 39% số người được hỏi cho biết họ làm công việc khác ngoài việc chính của một nhà văn, trong đó 18% làm công việc khác là chính, còn viết văn là phụ.
Kimi nhà xuất bản trẻ |
2. Tài trợ là phần thu nhập quan trọng của nhà văn
Tài trợ từ các nguồn khác nhau là một phần đáng kể trong thu nhập của nhà văn. Trong năm 2017, mức trung bình của các khoản tài trợ là 9.250 EUR và các khoản tài trợ chiếm một phần tư (28%) tổng thu nhập.
71% (tức 3/4) nhà văn coi khoản tài trợ là rất quan trọng đối với sinh kế của họ trong năm 2017. Như vậy, số nhà văn dựa vào nguồn tài trợ trong thu nhập đã tăng hơn, vì trong cuộc khảo sát năm 2010, chỉ 66% nhà văn coi khoản tài trợ nhận được là rất đáng kể.
Các khoản tài trợ được cung cấp bởi nhà nước và từ các quỹ tư nhân. Khoảng 60% khoản tài trợ là khoản tài trợ từ nhà nước. Theo khảo sát được dẫn ở trên, trong số những người được hỏi, 59% cho biết nhận được trợ cấp sáng tác vào năm 2017. Trong số các cơ quan tài trợ của nhà nước, đáng chú ý nhất là “Trung tâm thúc đẩy Nghệ thuật Phần Lan - Taike” và “Luova” , của Bộ Văn hóa và Giáo dục, mỗi năm tài trợ 30 triệu euro cho các hoạt động văn hóa nghệ thuật,
Các quỹ tư nhân đang là những nhà cung cấp đáng kể các khoản tài trợ cho văn học, nghệ thuật ở Phần Lan. Trong số hàng trăm quỹ thuộc loại này đáng chú ý nhất là Quỹ Văn hóa Phần Lan (ra đời 1939), Quỹ Jenny và Antti Vihuri (1942) , Quỹ Alfred Kordelin (1918), Quỹ Kone (1956), trong đó Quỹ Văn hóa Phần Lan là Quỹ tư nhân lớn nhất ở Bắc Âu (với số tài sản hiện có trị giá 1,1 tỉ euro) . Mỗi Quỹ này còn có các Quỹ chi nhánh ở các địa phương, chia đều thời gian tài trợ ra các tháng trong năm.
Mặc dù vậy, theo Hội Nhà văn Phần Lan, so với đồng nghiệp ở các nước Bắc Âu khác, các nhà văn cũng như giới nghệ sĩ nói chung của Phần Lan nhận được tài trợ thông qua các khoản tài trợ nghệ thuật thấp hơn nhiều. Mặt khác, nhìn vào sự phát triển dài hạn có thể thấy tỷ lệ trợ cấp cho sáng tác của nhà nước dường như đang giảm. Năm 2005, tỷ lệ người được nhận trợ cấp là 72%, năm 2010 là 69% và năm 2017 là 59%.
|
3. Mắt thấy tai nghe từ những người trong cuộc
Chúng tôi tình cờ quen biết một nhà văn khá có tiếng đồng thời là biên tập viên của một nhà xuất bản cũng khá lớn của Phần Lan khi anh tìm gặp để tìm hiểu một số thông tin về Việt Nam và chuẩn bị cho chuyến đi điền dã của anh. Nhờ nhận được sự giúp đỡ từ 3 quỹ tài trợ (2 của nhà nước, 1 của tư nhân) mà anh đã dành gần 1 tháng đến một số nơi ở miền trung Việt Nam, trong đó có Mỹ Lai để lấy tư liệu cho cuốn sách.
Sau khi viết xong, anh đã gửi bản thảo cho chúng tôi đọc và kiểm tra giúp anh những tư liệu về Việt Nam. Năm 2013 cuốn tiểu thuyết với tên gọi Vihreän lohikäärmeen kylä (Làng Thanh Long) được một trong những nhà xuất bản lớn nhất Phần Lan xuất bản. Anh gửi tặng chúng tôi một bản với lời cảm ơn trong cuốn sách. Không biết sách được in bao nhiêu bản và bán được bao nhiêu, nhưng chừng một năm sau thấy anh viết trên trang web cá nhân của mình rằng còn một số sách nhà xuất bản không bán được phải gửi lại cho anh và anh “kêu gọi” ai cần mời đến nhà anh lấy hoặc cho anh địa chỉ và tiền cước phí anh sẽ gửi tặng!
Không biết anh đã tặng hết số sách của mình chưa, vì tế nhị chúng tôi không tiện hỏi. Để viết xong cuốn sách, anh nghỉ việc ở nhà xuất bản. Sau khi sách được xuất bản, anh mở lớp dạy viết văn trên mạng và dạy thiền ở nhà để có thêm thu nhập. Cách đây không lâu anh cho biết được nhận một khoản tài trợ 2 năm để sáng tác. Đó là nhà văn, cũng là nhà thơ Tero Liukkunen, người đã có 2 bài thơ được dịch sang tiếng Việt và đăng trong Tạp chí Thơ số 12/2009 của Hội Nhà văn Việt Nam.
Một trường hợp khác là một nghệ sĩ, tiến sĩ hát kể đã nhiều lần sang Việt Nam điền dã và biểu diễn trong khuôn khổ một dự án văn hóa với Việt Nam của Quỹ Juminkeko (Phần Lan). Nghề chính của anh và vợ là biểu diễn và nghiên cứu giảng dạy. Với học vị Tiến sĩ âm nhạc, cả hai đều tham gia giảng dạy bán thời gian tại Viện âm nhạc Sibelius Phần Lan và tại các trường âm nhạc lớn nhỏ ở các địa phương. Thu nhập của họ là từ các nguồn khác nhau, trong đó thu nhập từ biểu diễn (nghề chính) chỉ là một phần rất nhỏ. Khi không có show, họ làm thêm đủ nghề như bán hàng trên mạng, lái taxi, nhận đạo diễn nghệ thuật, phụ trách âm thanh ánh sáng vv… Vì vậy tài trợ của nhà nước và các Quỹ tư nhân là sự hỗ trợ kinh phí quý giá để họ sống và làm nghề. Cách đây một tuần cô ấy thông báo một tin vui là dự án biểu diễn của nhóm đã nhận được tài trợ từ Quỹ Văn hóa Phần Lan trong đợt tài trợ năm nay.
Có thể nói, bên cạnh sáng tác và biểu diễn, các nhà văn và nghệ sĩ Phần Lan còn có một việc bất đắc dĩ, song rất quan trọng là làm hồ sơ gửi xin tài trợ cho các dự án sáng tác của mình. Câu nói xưa khá quen thuộc với người Việt “Cơm áo không đùa với khách thơ” cũng đúng với người làm văn hóa, nghệ thuật ở nơi xứ bắc này.
Lê Lam (viết từ Phần Lan)
https://kirjailijaliitto.fi/ajankohtaista/kirjailijan-taloudellinen-asema-suomessa-tutkimus-apurahoituksen-merkitys-suomalaiselle-kirjallisuudelle-kasvanut-entisestaan/
Theo số liệu năm 2009, với khoảng 5, 5 triệu người sống ở Phần Lan và hơn 1 triệu người sống ở nước ngoài (chủ yếu là ở Thụy Điển, Mỹ, Canada) sử dụng, tiếng Phần Lan được xếp thứ 117 trong danh sách các ngôn ngữ có nhiều người nói trên thế giới (một vị trí rất thấp so với thứ 14 của tiếng Việt). Mặc dù vậy, một điều rất đáng nể là tiếng Phần Lan hiện vẫn được dạy ở 100 trường đại học trên thế giới.
https://www.taike.fi/en/about-taike
http://www.cimo.fi/ohjelmat/luovaeurooppa
https://vietvafin.wordpress.com/2018/10/15/quy%CC%83-jenny-va-antti-wihuri-di-sa%CC%89n-cu%CC%89a-mo%CC%A3t-gia-dinh-doanh-nhan-phan-lan/
http://giaoduc.net.vn/Van-hoa/Dan-Phan-Lan-chung-suc-voi-nha-nuoc-de-phat-trien-van-hoa-nhu-the-nao-post174640.gd