Chuyện "treo ấn từ quan" xưa và nay
Nhân việc ông Lê Viết Chữ - Ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh ủy, Trưởng đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Ngãi và ông Trần Ngọc Căng - Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ngãi, có đơn gửi Bộ Chính trị, Ban Bí thư xin thôi giữ chức vụ, đôi điều nói về “treo ấn từ quan”.
Lịch sử “treo ấn từ quan” của kẻ sĩ Việt Nam thời nào cũng có và cũng là chuyện bình thường.
Điển hình chuyện “treo ấn từ quan” có lẽ phải kể tới Chu Văn An (1292-1370) đời Trần. Khi tận mắt chứng kiến vua Trần Dụ Tông chỉ thích vui chơi, trễ nải chính sự, bề tôi nhiều người không giữ phép, ông can không được mới làm sớ xin chém 7 nịnh thần. Sớ đệ vào không được trả lời, ông mới treo mũ từ quan về làng. Lời án trong “Lịch triều hiến chương loại chí” ghi: Ông học nghiệp thuần túy, tiết tháo cao thượng... tìm trong làng Nho ở nước Việt ta từ trước tới nay chỉ có mình ông, các ông khác thực không so sánh được...
Minh họa |
Thời nhà Lê, đại thi hào Nguyễn Trãi cũng chỉ vì lời tâu không được vua thuận, bàn việc nhạc nhưng không hợp ý tham quan, bèn từ, không dự việc nước, xin về ở núi Côn Sơn làm thơ ngâm vịnh. Thời nhà Mạc, Nguyễn Bỉnh Khiêm là bậc cao sĩ, năm 44 tuổi mới đi thi đỗ đầu kỳ thi Hương. “Lịch triều hiến chương loại chí” viết: Mùa xuân Ất Mùi năm Đại chính thứ 6 (1535), ông đến thi ở tỉnh, cả 4 trường đều đỗ đầu, vào thi Đình đỗ Trạng Nguyên cập đệ, trải làm đến Tả thị lang Bộ Lại kiêm Đại học sĩ Đông các. Ông ở triều được 8 năm, dâng sớ hặc bọn bề tôi lộng quyền 18 người và xin giết hết, trong đó có cả con rể ông là Phạm Dao cậy thế tung hoành. Vì thế, ông giả ốm nghỉ việc... Quan niệm sống của ông bộc bạch qua câu thơ: “Việc đời đến nơi, còn nói làm chi/ Hãy cứ uống rượu ngâm thơ bên bờ đầm tha hồ ngao du”.
Nhìn lại, lịch sử Việt Nam còn rất nhiều kẻ sĩ “treo ấn từ quan” vì những lý do khác nhau. Bởi lẽ, kẻ sĩ là tầng lớp tinh hoa nhất của xã hội. Họ là những người học nhiều, nhớ nhiều, rất giỏi có trách nhiệm với dân, với nước. Trong số đó, một số người có học thức uyên thâm, sâu rộng. Đối với kẻ sĩ thì cuộc sống thanh bạch, có khí phách, giữ gìn khí tiết là phẩm tính cao quý mà bất cứ nhà Nho nào cũng phải hướng tới. Chính vì quá chú trọng đến danh tiết mà khi bất mãn với triều đình, một số người dũng cảm, tâm huyết, có chí khí dâng sớ xin sửa đổi, nếu không được thì xin về ở ẩn. Số khác lại lặng lẽ lên rừng tiêu dao sơn thủy hoặc về quê vui cảnh điền viên nơi thôn dã, tránh xa lụy tục...
Thực ra, việc “treo ấn từ quan” của kẻ sĩ thời xưa cũng chưa hẳn đã là tích cực. Bởi lẽ họ quá chú trọng đến việc giữ gìn danh tiết cho bản thân mà không coi trọng chính sự, nỗ lực tìm kiếm con đường ích nước lợi dân. Vì vậy, cứ có chuyện bất mãn với triều đình hoặc khinh ghét tham quan, nhũng nhiễu, tung hoành là bỏ về ở ẩn, mặc mọi sự cho nhân tình thế thái. Mặt khác, cũng không thể trách cứ những kẻ sĩ như trên được vì trong chế độ nhà nước phong kiến, bộ máy nhà nước ngày càng chuyên chế. Mục tiêu tối thượng của bộ máy này là bảo đảm duy trì lợi ích quyền lực tối cao cho nhà vua. Vì lẽ đó đối với kẻ sĩ, mọi suy nghĩ, hành động của họ đều phải nhất nhất theo ý nhà vua, phục vụ lợi ích cho vua chúa. Nếu họ làm trái, làm không đúng ý vua thì chỉ có con đường từ quan, hoặc là đi đày biệt xứ, hoặc phải chết.
Ví như danh sĩ Bùi Sĩ Tiêm (1690-1733) đời Vĩnh Khánh. Ông làm đến chức Thái thường tự khanh, làm sớ tâu trình 10 điều, đầu tiên nói việc nhường ngôi (vua), lời lẽ thiết tha chân thật; 9 điều khác hầu hết đều trái ý vua. Khi sớ đệ vào, chúa Trịnh Giang giận lắm, sai cách hết các chức vụ rồi đuổi về quê (Đông Quan, Thái Bình). Người đời cho rằng Bùi Sĩ Tiêm là người thẳng thắn, phong độ tiết tháo lại lẫm liệt, thiên hạ đều mến mộ, nhưng vì không được lòng vua mà phải chịu tội. Hay như Lê Anh Tuấn, Nguyễn Công Hãng đều là những vị quan đại thần có công lao to lớn phù chúa Trịnh, nhưng chỉ vì tính tình ngay thẳng, lại bị gian thần gièm pha nên cuối đời đều bị ép đến chết...
Kẻ sỹ thời xưa thường luivề vui thú điền viên hoặc dạy học (tranh minh họa) |
Dù sống trong xã hội phong kiến chuyên chế ngặt nghèo, mục ruỗng cổ hủ, lại bị vây siết bởi tầng tầng lớp lớp những định kiến, luật tắc khe khắt như vậy, nhưng vì phẩm giá, vì khí tiết của nhà Nho chân chính, nên kẻ sĩ sẵn sàng từ bỏ bổng lộc, và cũng chỉ có cách “treo ấn từ quan” mới trọn khí tiết, mới bảo toàn một con đường sống bình an.
Trong khi vừa qua việc một số quan chức có đơn xin thôi chức, trong đó có cả quan đầu tỉnh là một hiện tượng lạ , trong khi văn hóa từ chức (treo ấn từ quan) là một việc hiếm hoi ở ta thì việc xin thôi chức đó có phải là tín hiệu tích cực tại quan trường hay không. Ta hãy xem vài trường hợp cụ thể để hiểu rõ bản chất việc này
Dư luận cả nước vẫn chưa hết xôn xao trước việc ông Lê Viết Chữ - Ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh ủy, Trưởng đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Ngãi và ông Trần Ngọc Căng - Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ngãi, có đơn gửi Bộ Chính trị, Ban Bí thư xin thôi giữ chức vụ. Đơn xin thôi chức vụ của ông Chữ và ông Căng được gửi đi sau khi cả hai ông bị kỷ luật. Theo đó, tại kỳ họp kỳ 44 diễn ra cuối tháng 4, Ủy ban Kiểm tra Trung ương xem xét, giải quyết tố cáo đối với ông Lê Viết Chữ và ông Trần Ngọc Căng.
Ủy ban Kiểm tra Trung ương nhận thấy hai ông Lê Viết Chữ và Trần Ngọc Căng có nhiều vi phạm, khuyết điểm nghiêm trọng trong lãnh đạo, chỉ đạo, thực hiện công tác quản lý, sử dụng đất đai, tài chính ngân sách, dự án đầu tư và công tác cán bộ, ảnh hưởng xấu đến uy tín của cấp ủy, chính quyền địa phương, đến mức phải xem xét kỷ luật.
Từ 1-4/6/2020, tại kỳ họp lần thứ 45, Ủy ban Kiểm tra Trung ương quyết định thi hành kỷ luật cảnh cáo Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ngãi Trần Ngọc Căng. Ngày 16/6/2020, Bộ Chính trị đã họp, xem xét vi phạm, khuyết điểm và quyết định thi hành kỷ luật cảnh cáo đối với Bí thư Tỉnh ủy Quảng Ngãi Lê Viết Chữ.
Ngoài 2 lãnh đạo đứng đầu tỉnh Quảng Ngãi xin thôi giữ chức vụ sau khi bị kỷ luật của Đảng, trong vài năm gần đây, ở một số địa phương cũng ghi nhận không ít trường hợp tương tự.
Tháng 8 năm ngoái, ông Hồ Văn Năm, khi đó là Trưởng Ban Nội chính Tỉnh ủy Đồng Nai, Trưởng đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Đồng Nai cũng có đơn xin thôi làm đại biểu Quốc hội vì lý do sức khỏe không ổn định và hoàn cảnh gia đình gặp khó khăn. Thời điểm này, Ủy ban Kiểm tra Trung ương đề nghị Ban Bí thư xem xét, thi hành kỷ luật đối với ông Hồ Văn Năm do mắc sai phạm.
Đến tháng 9/2019, Ban Bí thư quyết định thi hành kỷ luật ông Năm bằng hình thức cách chức Uỷ viên Ban Thường vụ Tỉnh uỷ Đồng Nai nhiệm kỳ 2015-2020 và Trưởng Ban Nội chính Tỉnh uỷ Đồng Nai. Ban Bí thư cũng đề nghị Uỷ ban Thường vụ Quốc hội xem xét để ông Hồ Văn Năm thôi làm đại biểu Quốc hội khoá XIV.
Tháng 5/2018, bà Phan Thị Mỹ Thanh khi đó là Trưởng Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Đồng Nai có đơn xin thôi làm nhiệm vụ đại biểu Quốc hội vì lý do sức khỏe. Quyết định của bà Phan Thị Mỹ Thanh đưa ra sau khi bị Uỷ ban Kiểm tra Trung ương kết luận có sai phạm và bị Ban Bí thư kỷ luật bằng hình thức cách chức tất cả các chức vụ trong Đảng và đề nghị Đảng đoàn Quốc hội chỉ đạo thực hiện các quy trình, thủ tục xem xét bãi nhiệm đại biểu Quốc hội đối với bà Thanh theo quy định của pháp luật.
Sau đó, tại phiên họp thứ 24 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội hồi tháng 5/2018, căn cứ vào văn bản của Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh Đồng Nai, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Đồng Nai và Đảng đoàn Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã có Nghị quyết cho bà Phan Thị Mỹ Thanh thôi làm nhiệm vụ đại biểu Quốc hội kể từ ngày 14/5/2018.
Tháng 4/2017, ông Võ Kim Cự, đại biểu Quốc hội tỉnh Hà Tĩnh, Ủy viên Ủy ban Kinh tế, Chủ tịch liên minh hợp tác xã Việt Nam, cũng gửi đơn đến các cơ quan chức năng xin thôi làm đại biểu Quốc hội khóa XIV vì lý do sức khỏe.
Đây cũng là thời điểm ông Võ Kim Cự bị Ban Bí thư quyết định cách chức Ủy viên Ban thường vụ Tỉnh ủy nhiệm kỳ 2005-2010 và nhiệm kỳ 2010-2015, bao gồm cả các chức vụ Bí thư ban cán sự đảng UBND tỉnh, Phó Bí thư Tỉnh ủy, Bí thư Tỉnh uỷ Hà Tĩnh vì những sai phạm liên quan đến việc Formosa xả thải gây sự cố môi trường biển. Tháng 5/2017, Văn phòng Quốc hội ra thông cáo về trường hợp thôi làm đại biểu Quốc hội của ông Võ Kim Cự.
Lý do mà các vị xin thôi chức thường đưa ra là do sức khỏe không đảm bảo hay lý do cá nhân dẫn đến việc dư luận nghi ngờ đặt câu hỏi: Tại sao lúc đương chức “chưa bị lộ” lại không đưa ra lý do sức khỏe hay lý do cá nhân để nghỉ sớm trước tuổi?. Hay vì sau khi bị kỷ luật chức vụ này khó giữ, chắc chắn sẽ bị mất nên xin từ chức trả lại cho Đảng và Nhà nước để yên thân, hạ cánh an toàn, không ai chọc ngoáy đến nữa?
Đỗ Quý Thích