Vì sao không nên điều chuyển Viện trưởng Viện Ngôn ngữ học?
GS.TS Nguyễn Văn Hiệp được chính thức bổ nhiệm làm Viện trưởng Viện NNH từ cuối năm 2012, tính đến nay đã hơn 7 năm. Gần đây, nhiều nhà nghiên cứu Khoa học Xã hội nói chung và Ngôn ngữ học nói riêng xôn xao về việc GS.TS Nguyễn Văn Hiệp, Viện trưởng đương nhiệm của NNH), có thể được/bị điều chuyển sang làm Viện trưởng Viện Từ điển học và Bách khoa thư (TĐH&BKT).
Gần đây, nhiều nhà nghiên cứu Khoa học Xã hội nói chung và Ngôn ngữ học nói riêng xôn xao về việc GS.TS Nguyễn Văn Hiệp, Viện trưởng đương nhiệm của NNH, có thể được/bị điều chuyển sang làm Viện trưởng Viện Từ điển học và Bách khoa thư (TĐH&BKT). Thay thế cho GS Nguyễn Văn Hiệp phụ trách Viện NNH nghe nói sẽ có một PGS ngành Văn học sắp được điều chuyển từ Viện Hán Nôm về Viện NNH. Lúc đầu chúng tôi cũng nghĩ đó có thể chỉ là tin đồn thất thiệt, nhưng nhiều bằng chứng cho thấy chuyện này có thật, nằm trong dự kiến của lãnh đạo Viện Hàn lâm KHXHVN, dù đến thời điểm này nó chưa xảy ra, dựa trên văn bản chính thức phát đi từ Viện Hán Nôm khi được Viện Hàn lâm đề nghị cho ý kiến về dự kiến điều chuyển này. Tuy chưa có quyết định chính thức nhưng nếu nó xảy ra thì sẽ mang nhiều hệ luỵ cho Viện NNH và ngành NNH, hai mái nhà chung của dân NNH, nên không thể không lên tiếng.
GS.TS Nguyễn Văn Hiệp phát biểu nhận nhiệm vụ tái bổ nhiệm Viện trưởng Viện Ngôn ngữ học nhiệm kỳ 2(1/2018) |
Nếu được hỏi ý kiến về việc điều chuyển GS Nguyễn Văn Hiệp, câu trả lời của chúng tôi là KHÔNG, xét trên góc độ quyền lợi và uy tín của Viện NNH và ngành NNH. Còn vì sao KHÔNG, thiết nghĩ cần làm rõ ba vấn đề sau:
- Vì sao năm 2011, GS Nguyễn Văn Hiệp về làm Viện phó và sau đó là Viện trưởng Viện NNH?
- Từ khi làm Viện trưởng đến nay GS Nguyễn Văn Hiệp đã làm được gì cho Viện NNH?
- Những hệ luỵ của việc điều chuyển GS Nguyễn Văn Hiệp ra khỏi Viện NNH.
1. Vì sao năm 2011, GS Nguyễn Văn Hiệp về làm Viện phó và sau đó là Viện trưởng Viện NNH?
Năm 2011, trong bối cảnh Viện trưởng đương nhiệm lúc đó của Viện NNH sắp hết tuổi quản lý, các cán bộ khác của Viện NNH người thì hết hoặc gần hết tuổi quản lý, người thì chưa đủ các tiêu chuẩn cứng mềm đủ kiểu, Viện Hàn lâm KHXHVN (cụ thể là GS.TS Nguyễn Xuân Thắng, Giám đốc Viện Hàn lâm) đã nhờ các nhà khoa học ngành NNH, trong đó có tôi – Nguyễn Hồng Cổn, một trong hai tác giả của bài báo này – đang là Trưởng Khoa NNH của Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐHKHXHNV), giới thiệu nhân sự cho chức danh Viện trưởng Viện NNH.
GS Nguyễn Văn Hiệp, tại thời điểm đó đang làm Phó Trưởng Khoa NNH của Trường ĐHKHXHNV là một trong những người được tiến cử. Sau một thời gian xem xét, cân nhắc, Viện Hàn lâm KXHXHVN đã đề nghị Trường ĐHKHXHVN cho phép GS Nguyễn Văn Hiệp được chuyển công tác ra Viện NNH. Vì quyền lợi chung, Trường ĐHKHXHNV đã đồng ý.
Xung quanh chuyện này cũng có những ý kiến khác nhau, nhưng chúng tôi đánh giá cao Lãnh đạo Viện HLKHXHVN lúc đó đã biết người, biết việc, coi trọng phẩm chất cá nhân và năng lực chuyên môn mà không quá câu nệ về các tiêu chuẩn hành chính (chẳng hạn, kinh nghiệm quản lý chưa nhiều) khi đã quyết định chọn GS.TS Nguyễn Văn Hiệp làm Viện trưởng Viện NNH.
Nhắc lại bối cảnh GS Nguyễn Văn Hiệp chuyển từ Trường ĐHKHXHNV ra Viện NNH và sau đó lên làm Viện trưởng như vậy để thấy rằng đó là một quyết định có lý trí, có cân nhắc vì công việc chung của Viện Hàn lâm KHXHVN, Viện NNH và ngành NNH, chứ không phải là một quyết định ngẫu nhiên, tuỳ hứng, hay vì mục đích cá nhân nào đó.
Tuy nhiên, quyết định đúng đắn ở thời điểm đó cũng có thể trở nên sai lầm, thậm chí là sai lầm nghiêm trọng nếu sau khi ra Viện NNH và lên làm lãnh đạo Viện, GS Nguyễn Văn Hiệp không có đóng góp gì cho Viện NNH, hoặc làm cho Viện NNH trở nên yếu kém hơn trước đây. Vậy GS Nguyễn Văn Hiệp đã làm được gì cho Viện NNH từ đó đến nay?
2. Từ khi làm Viện trưởng Viện Ngôn ngữ học đến nay, GS.TS Nguyễn Văn Hiệp đã làm được gì?
Sau một năm tập sự làm lãnh đạo Viện với chức danh Phó Viện trưởng, GS.TS Nguyễn Văn Hiệp được chính thức bổ nhiệm làm Viện trưởng Viện NNH từ cuối năm 2012, tính đến nay đã hơn 7 năm. Hơn một nửa thời gian trong 7 năm đó, Viện trưởng Nguyễn Văn Hiệp phải đương đầu với vụ tố cáo “đạo văn thế kỷ” xảy ra liên quan đến vị lãnh đạo tiền nhiệm của Viện và một vị lãnh đạo đương nhiệm của Tạp chí Ngôn ngữ (với hàng trăm bài báo đăng trên các tờ báo chính thống), kéo theo đó là các đơn từ tố cáo Viện trưởng mới từ các vị này, và các cuộc kiểm tra, thanh tra triền miên nhằm vào Viện NNH và bản thân Viện trưởng, mà kết quả cuối cùng “trùm đạo văn” bị/ được về hưu nhưng vẫn ung dung chủ nhiệm một đề tài khoa học cấp Nhà nước hơn 4 tỷ đồng, một vị “truyền nhân của trùm đạo văn” được Viện Hàn lâm KHXH chuyển lên cấp cao hơn, còn Viện trưởng Viện NNH thì bị... véo tai (khiển trách thời hạn một năm, đến nay đã hết thời hạn; vả chăng, về mặt hành chính, không thể điều chuyển do bị khiển trách), chỉ vì... cập nhật lí lịch không chính xác!
Trong bối cảnh đó giữ cho Viện yên ổn đã khó, huống hồ phải lo cho có đề tài khoa học - việc làm cho cả Viện, lo quốc tế hoá để tránh cứ ở mãi ao làng như hơn chục năm qua. Vậy nên Viện trưởng Nguyễn Văn Hiệp đã cố gắng hết mức có thể, cùng các cán bộ trong Viện vượt lên hoàn cảnh khó khăn để tạo ra những thay đổi, đặc biệt là trong hoạt động nghiên cứu khoa học – nhiệm vụ chính trị chính của Viện.
PGS.TS Nguyễn Hồng Cổn và PGS.TS Hoàng Dũng dự Hội thảo quốc tế về ngôn ngữ học |
Theo thông tin tôi nắm được, trong mấy năm qua Viện NNH đã tổ chức thành công ba HTKH quốc tế có chất lượng, thu hút sự tham gia của nhiều nhà NNH nổi tiếng đến từ các trường đại học hàng đầu của Mỹ, Úc, Pháp, Đức, Hàn, Nhật..., chưa kể các seminar, workshop nhỏ nhưng chuyên sâu khác, mở ra các hướng hợp tác quốc tế trong nghiên cứu khoa học, những hoạt động gần như bị quên lãng trong nhiều năm trước đây ở Viện NNH.
Trong ba năm gần đây, Viện NNH cũng đã đăng ký và cạnh tranh thành công để được giao bốn đề tài khoa học cấp Nhà nước với ngân sách 3-4 tỷ đồng cho một đề tài, một việc chưa từng có trước đây ở Viện NNH. Với những việc đã làm được, những kế hoạch đã có và dự định triển khai, theo đánh giá chung của nhiều người, Viện NNH nói chung và Viện trưởng Nguyễn Văn Hiệp nói riêng đang đi đúng hướng.
Cùng với những thay đổi trong hoạt động chuyên môn, tình hình của Viện NNH cũng ngày càng ổn định và đoàn kết hơn theo cảm nhận của tôi, đặc biệt là trong hai năm gần đây, khi những vụ việc nóng đã được giảm nhiệt dần dần bằng nhiều động thái, tuy chưa xử lý dứt điểm, rõ ràng đúng sai như nhiều người mong đợi, nhưng đã tạo ra một không khí mới ở Viện NNH, làm nhẹ lòng những người lo lắng cho Viện, dù đang làm việc hay nghỉ hưu, làm an lòng các đồng nghiệp của ngành NNH ở Hà Nội và trong cả nước, dù có thể không phải là đẹp lòng tất cả mọi người.
Có được những thay đổi đó tất nhiên là nhờ công sức của cả Viện NNH, nhưng không thể không nói đến vai trò quan trọng của Viện trưởng Nguyễn Văn Hiệp.
Vậy nên, khi nghe tin Viện trưởng Nguyễn Văn Hiệp được/bị điều động khỏi Viện NNH để nhận nhiệm vụ phụ trách một viện khác, nhiều người trong và ngoài Viện NNH không khỏi bất ngờ, băn khoăn, thậm chí bàng hoàng, và đến 114 người trong số đó đã cùng ký một Thư ngỏ để phản đối, trong số đó có những chuyên gia hàng đầu như GS. TS Nguyễn Minh Thuyết, GS. TSKH Trần Ngọc Thêm, GS. TS Nguyễn Văn Lợi …
Vì sao họ phản đối? Ngoài những lý do riêng của họ, rất có thể có một lý do là họ đã nhìn thấy những hệ luỵ của việc điều chuyển này, như tôi sẽ chỉ ra sau đây.
3. Những hệ lụy của việc điều chuyển Viện trưởng Nguyễn Văn Hiệp
Vậy việc điều chuyển Viện trưởng Nguyễn Văn Hiệp (với giả định là chuyện này sẽ xảy ra) có dẫn đến những hệ luỵ nào không?
Về mặt cá nhân, trừ phi GS Nguyễn Văn Hiệp ấp ủ nhiều dự định cho Viện mà chưa kịp thực hiện và vẫn còn tâm huyết để thực hiện thì có thể là có buồn chán. Nhưng nếu đã mệt mỏi vì những việc không đâu, lại chịu thêm sức ép thì biết đâu đương sự lại coi việc chuyển đi là một cách giải thoát cho mình, sang nơi mới vẫn là Viện trưởng, công việc nhẹ nhàng hơn, có thời gian đầu tư cho chuyên môn hơn.
Như vậy, việc điều chuyển này nếu có hệ luỵ thì chủ yếu đó là hệ luỵ cho Viện NNH và ngành NNH mà thôi, như PGS.TS Bùi Mạnh Hùng (Khoa Ngữ Văn, ĐHSP TPHCM) đã bình luận trên FB: “Việc điều chuyển này nếu diễn ra thì ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của Viện Ngôn ngữ học, đầu tàu của ngành Ngôn ngữ học VN, là chính, chứ không ảnh hưởng mấy đến cá nhân anh Hiệp. Trong ngành NNH, anh em biết nhau cả. Trong một vài năm tới, tôi chưa thấy ai tốt hơn để thay. Không khéo Viện NNH thành một cái ‘ao làng’”.
Những hệ luỵ này đã được nhiều người đề cập đến trong những ngày vừa qua. Trước hết đó là hệ luỵ trong việc tổ chức và duy trì hoạt động nghiên cứu khoa học của Viện một cách có chất lượng và đi đúng hướng. Bày tỏ ý kiến về vấn đề này, GS.TS Nguyễn Văn Lợi, một chuyên gia hàng đầu của ngành NNH, người đã gắn bó cả cuộc đời với Viện NNH và từng là Phó Viện trưởng phụ trách chuyên môn của Viện khẳng định: “Trong tương lai, khi lớp cán bộ trẻ của Viện, của Ngành NNH trưởng thành, sẽ có nhiều người thay thế GS Hiệp. Nhưng lúc này mà thay GS Hiệp là không nên và không thể. Làm điều đó không khác gì “Thay ngựa giữa dòng”.
Hệ luỵ thứ hai mà nhiều người quan ngại là sự điều chuyển sẽ tạo ra một cú sốc với các đồng nghiệp và đối tác quốc tế đã và đang hợp tác với Viện NNH. Như đã nêu ở mục 2, trong những năm qua, Viện NNH dưới sự lãnh đạo của Viện trưởng Nguyễn Văn Hiệp đã tổ chức khá nhiều các HTKH, seminar về các vấn đề mà giới NNH quốc tế quan tâm, thu hút được sự chú ý và tham gia của nhiều nhà NNH thế giới, qua đó phát triển các quan hệ hợp tác. Hiện nay Viện đang gấp rút chuẩn bị HNKH quốc tế lần 4 vào tháng 9 năm 2020 và triển khai nhiều hoạt động hợp tác với các đối tác ở Nga, Úc, Nhật, Na Uy, Australia... Nếu GS Nguyễn Văn Hiệp thôi làm Viện trưởng, chắc chắn những công việc trên đây sẽ khó thực hiện được như mong muốn, thậm chí đình trệ, và vì vậy sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến quan hệ hợp tác giữa Viện NNH với các đối tác nước ngoài.
Đó có thể cũng là tâm trạng chung của nhiều nhà NNH nước ngoài khác có quan hệ hợp tác với Viện NNH, mặc dù đến giờ họ vẫn chưa biết, hoặc biết mà chưa tin và chưa nói ra. Nhưng có một nguyên tắc chung trong giới khoa học là: nói là hợp tác quốc tế giữa cơ quan này với cơ quan nọ là nói cho oai, cho sang trọng và kín kẽ về mặt hành chính, còn trong thực tế đó là quan hệ hợp tác giữa cá nhân các nhà khoa học với nhau, dựa trên uy tín khoa học và quan hệ thân tình. Vì vậy, khi người ta biết một nhà khoa học nào đó là đối tác, là đồng nghiệp của mình bị bạc đãi, bị đối xử không công bằng, bị loại ra khỏi cuộc chơi, thì chuyện họ quay lưng lại với các hợp tác đã ký, dù hợp tác đó có ý nghĩa đến mấy giữa hai cơ quan hay hai quốc gia, cũng là chuyện thường tình.
Xin công bố ở đây thư của GS James Martin gửi cho TS Ngô Thu:
Chào Thu,
Tôi rất vui được ủng hộ các bạn.
GS Martin
Khoa Ngôn ngữ học
Đại học Sydney
Tôi sẵn lòng viết ủng hộ lời kêu gọi của TS Thu Ngô về chức Viện trưởng Viện Ngôn ngữ học ở Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam (VASS). GS Hiệp đã làm xuất sắc vai trò của mình trong những năm qua, góp phần làm tăng năng lực nghiên cứu cho các nhà ngôn ngữ học Việt Nam qua các khóa tập huấn và hội thảo có tương tác với các đồng nghiệp quốc tế. Hiển nhiên, điều hết sức quan trọng là Viện Ngôn ngữ học phải được dẫn dắt bởi một nhà ngôn ngữ học chuyên nghiệp, chuyên sâu về lĩnh vực này. Hiện không ai có đủ trình độ và năng lực để đảm nhận vị trí đó hơn GS Hiệp.
Jim
Đánh giá của GS James Martin, người cha của lý thuyết Ngôn ngữ học Chức năng Hệ thống (SFL), một trong 10 nhà ngôn ngữ học đương đại được trích dẫn nhiều nhất trên thế giới, về năng lực và đóng góp của GS Nguyễn Văn Hiệp tưởng đã đủ cho thấy nên hay không nên điều chuyển GS Nguyễn Văn Hiệp khỏi vị trí Viện trưởng Viện NNH.
PGS.TS Nguyễn Hồng Cổn - PGS.TS Hoàng Dũng