Chuyên gia Tội phạm học TS.Đào Trung Hiếu:
Luận giải về những vụ trọng án mẹ giết con
Trong thời gian qua đã có liên tiếp 2 vụ việc mà ở đó người mẹ gây nên cái chết cho con mình. Đặc biệt là vụ việc mẹ cùng với chồng hành hạ con riêng của mình trong nhiều chục ngày và gây nên cái chết cho cháu bé. TS. Đào Trung Hiếu, chuyên gia Tội phạm học, Bộ Công an, đã lý giải hiện tượng này từ góc độ chuyên môn.
PV:Tình mẫu tử là một bản năng tự nhiên của động vật. Đối với loài người, tình mẫu tử là tình cảm thiêng liêng nhất ở mọi nền văn hoá. Tuy nhiên, những ngày qua dư luận cả nước đã bàng hoàng rúng động, căm phẫn lên án những người mẹ đang tâm hành hạ hoặc giết hại đứa con rứt ruột đẻ ra. Dưới góc độ nghiên cứu tội phạm học, đề nghị chuyên gia cho biết nguyên nhân nào đã khiến người mẹ xuống tay tàn bạo với núm ruột, hạt máu của mình như vậy?
Chuyên gia tội phạm học TS. Đào Trung Hiếu |
TS Đào Trung Hiếu: Tội phạm học đã lý giải nguyên nhân của hành vi phạm tội cụ thể là sự tương tác giữa hiện tượng, quá trình xã hội tiêu cực (khách quan) với các yếu tố thuộc về cá nhân người phạm tội, trong những tình huống cụ thể làm phát sinh tội phạm. Cơ chế tác động của các yếu tố chủ quan và khách quan hình thành nên nguyên nhân của tội phạm vô cùng phức tạp, tuân theo hai giai đoạn bao gồm giai đoạn tác động qua lại giữa môi trường tiêu cực bên ngoài với các đặc điểm tâm sinh lý và nhận thức của cá nhân, để hình thành nên các đặc điểm nhân thân xấu (nhân cách lệch lạc) ở con người,và giai đoạn tác động qua lại giữa các đặc điểm nhân thân xấu của con người với tình huống tiêu cực cụ thể của môi trường bên ngoài làm phát sinh tội phạm.
Đây là chìa khoá để chúng ta có thể lý giải những hiện tượng bất thường đang xảy ra trong xã hội hiện nay. Đặc biệt để hiểu nguyên nhân của những vụ thảm án người thân trong gia đình giết nhau trong thời gian vừa qua.
Đối với các vụ mẹ vừa hành hạ con đến chết hoặc đang tâm xiết cổ con, cần thấy rằng nguyên nhân sâu xa của hành động vô nhân tính này là sự xuống cấp, băng hoại về đạo đức, lệch lạc trong nhân cách của những người mẹ trẻ này. Các phẩm chất tâm lý cá nhân tiêu cực (như lối sống thực dụng, buông thả, ích kỷ cao độ, tàn nhẫn, hung bạo, coi thường tính mạng người khác, coi thường pháp luật, hay trạng thái bi quan, bế tắc trước cuộc sống…) không phải tự nhiên mà có, mà là kết quả từ sự tương tác giữa các yếu tố tiêu cực trong môi trường sống, với các đặc điểm tâm sinh lý cá nhân của từng con người cụ thể, để tạo nên sự suy thoái nhân cách.
Sự sa sút về đạo đức là tiền đề, là điều kiện cần, là cái có trước. Khi gặp phải các tình huống cụ thể, như dưới tác dụng ức chế hoặc hưng phấn thái quá do sử dụng ma tuý, do làm theo kẻ khởi xướng (đối với vụ giết bé M), do ức chế tâm lý vì cãi cọ, mâu thuẫn với bạn trai (đối với vụ giết con tại Bắc Ninh), họ có thể nhìn nhận đứa con là gánh nặng cuộc đời, là chỗ có thể trút giận, giải toả các bức xúc tâm lý, những điều không vừa ý trong cuộc sống...Với “mầm ác” đã có sẵn bên trong tâm lý, tại một thời điểm nhất định thiếu suy xét, họ đã xuống tay tàn ác với đứa con của mình. Nếu là một người bình thường về nhân cách và tâm lý, chắc chắn sẽ không bà mẹ nào chọn cách xử sự đối với con của mình như chúng ta đã thấy. Nói điều này để thấy khi đạo đức con người đã xuống cấp, không còn điều gì mà người ta không dám làm.
PV: Trong xã hội hiện nay, việc kết hôn, mang thai, sinh con rồi ly hôn cũng như có bạn trai mới… là lựa chọn của cá nhân mỗi người. Tuy nhiên, hiện tượng quên lãng trách nhiệm, ích kỷ chỉ biết mình, chạy theo thú vui cá nhân, không chăm sóc nuôi dưỡng con cái…ngày càng trở nên phổ biến ở những cặp đôi trẻ. Liệu thái độ sống ích kỷ đó cũng là nguyên nhân dẫn dến tội ác?
TS Đào Trung Hiếu: Thái độ vô trách nhiệm với con cái của không ít các cặp đôi hiện nay, tạo ra những điều kiện thuận lợi để hành vi phạm tội với trẻ em phát sinh. Chẳng hạn như việc bỏ bê con cái, khiến trẻ dễ bị xâm hại, dễ đối diện với những hiểm nguy vì chúng chưa có khả năng tự bảo vệ mình. Mặt khác, xao nhãng trách nhiệm với con, còn tạo ra những tình huống làm phát sinh tội phạm. Khi tình cảm thiêng liêng bị nguội lạnh, ứng xử lạnh lùng thế chỗ cho những yêu thương chăm bẵm, người trong cuộc rất dễ có những hành động gây hại cho hạt máu của mình, tại những thời điểm có ức chế tâm lý cần giải toả.
PV: Ông có khuyến cáo gì về mối quan hệ giữa những chất kích thích, gây nghiện, những chất hướng thần với hành vi phạm tội đối với trẻ em? Người thân của những người mắc nghiện nên làm gì để tự bảo vệ mình, bảo vệ trẻ em và hạn chế những tác hại của hành vi của người nghiện đối với xã hội nói chung?
TS Đào Trung Hiếu: Chất kích thích, chất gây nghiện như ma tuý là nguồn cơn dẫn đến nhiều loại tội phạm khác nhau, chứ không riêng gì nạn bạo hành gia đình. Khi sử dụng chất này, con người rơi vào một trong hai trạng thái, hoặc ức chế, hoặc hưng phấn thái quá, ảnh hưởng rất lớn đến khả năng nhận thức và điều chỉnh hành vi. Dưới tác động của chất kích thích, gây nghiện, con người ta dám làm những việc mà khi tỉnh táo không dám làm.
Những hình ảnh đau thương của cháu bé mới vài tuổi đã bị mẹ và cha dượng hành hạ đến chết |
Do đó, trẻ em sống trong môi trường có người lớn nghiện ngập là một nguy cơ rất cao. Từng có kẻ ngáo đá do ảo giác đã cầm dao rạch con mình để tìm hiểu “vì sao con búp bê này biết đi”. Chính vì thế, cần đề cao cảnh giác khi trẻ buộc phải chung sống, hoặc tiếp xúc với đối tượng này. Người thân trong các gia đình có người nghiện cần quan tâm sâu sát đến cuộc sống trẻ em, động viên và phối hợp tốt với chính quyền trong việc tổ chức đưa con em đi cai nghiện, kịp thời phát hiện các yếu tố nguy cơ bạo hành với trẻ để chủ động phòng ngừa sớm. Khi phát sinh những tình huống nguy hiểm, cần báo cáo ngay với chính quyền, lực lượng Công an cơ sở để kịp thời ứng phó, giải quyết. Các ban, ngành đoàn thể tại cơ sở cùng người dân sống xung quanh cần quan tâm, nắm bắt tình hình về đời sống của trẻ tại các gia đình có người nghiện, để nhanh chóng phát hiện những nguy cơ đối với trẻ em và có biện pháp bảo vệ.
PV: Xin cảm ơn anh!
Dương Dương