Kỷ niệm 75 năm thành lập QĐNDVN và 30 năm ngày Hội quốc phòng toàn dân 22/12
Phạm Xuân Ẩn - con người của huyền thoại (kỳ II)
Bằng linh cảm của người chiến sĩ tình báo, những tin tức từ báo chí, từ cộng sự và đặc biệt từ quan chức trong chính quyền đã giúp anh hơn 20 năm trời hoạt động trong lòng địch thu được một khối lượng thông tin khổng lồ chuẩn xác giúp Bộ Chính trị, Quân ủy Trung ương có được cái nhìn toàn diện về thế và lực đối phương, đề ra những quyết định đúng đắn.
“Khối lượng những tin tức tình báo đồ sộ bằng nguyên bản kèm theo những phân tích đánh giá sắc sảo của Phạm Xuân Ẩn đã cung cấp cho Tổng hành dinh kháng chiến trong suốt hơn 20 năm, không có bất cứ điệp viên nào ở bất cứ thời đại nào trên thế giới có thể làm nổi”, đã có tờ báo viết về ông như vậy
Còn những người ở phía bên kia đã nói về ông.
Frank Snepp, cựu chuyên viên thẩm vấn của CIA, tác giả cuốn sách Decent Interval (Khoảng cách thích đáng) nói về sự sụp đổ hỗn loạn của Sài Gòn năm 1975, nói: “Phạm Xuân Ẩn đã có được nguồn tin tức tình báo chiến lược. Điều đó là rõ ràng. Nhưng chưa ai “dẫn con mèo đi ngược”, thực hiện một cuộc xét nghiệm pháp y về các tác hại mà ông đã gây ra. Cơ quan CIA không có gan làm việc đó”.
Murray Grant, thông tín viên trưởng của Tạp chí Time trong thời gian chiến tranh sau khi biết tin Phạm Xuân Ẩn là một điệp viên, nói rằng: “thằng chó đẻ ấy, tôi muốn giết nó”.
Tung hoành giữa sào huyệt giặc |
Một phóng viên khác, Peter Arnett nói: “Tôi không biết phải xử lý ra sao đối với Phạm Xuân Ẩn. Tôi hiểu anh là một người Việt Nam yêu nước, nhưng tôi vẫn cảm thấy bị phản bội về phương diện nghề nghiệp… Trong hơn một năm trời, tôi cảm thấy bị xúc phạm, nhưng sau đó tôi lại nghĩ rằng chẳng qua đó là công việc riêng của anh”.
McCulloch từng là giám đốc các văn phòng của Time ở châu Á nói: “Tôi có căm giận Phạm Xuân Ẩn không sau khi tôi biết qua những hoạt động gián điệp của anh? Hiển nhiên là không. Tôi nghĩ Việt Nam là quê hương của anh. Nếu tình thế đổi ngược lại, chắc tôi cũng sẽ làm như anh mà thôi. Phạm Xuân Ẩn là đồng nghiệp của tôi và là một phóng viên sáng giá. Phạm Xuân Ẩn có một sự hiểu biết tinh tường về hiện tình chính trị Việt Nam, và đáng chú ý là những tin tức tài liệu của anh chính xác một cách lạ thường”.
Trong cuốn sách Making of a Quagmire (Một thế sa lầy đang thành hình) năm 1965 nói về chiến tranh Việt Nam của David Haberstam, một đồng nghiệp của Phạm Xuân Ẩn tại báo Time đã miêu tả Phạm Xuân Ẩn như là “cái đinh chốt của một mạng lưới tình báo nhỏ nhưng hạng nhất”. Khi biết về câu chuyện của Phạm Xuân Ẩn, và trả lời về thái độ cá nhân, ông nói: “Đây là một câu chuyện đầy mưu mô, khói và gươm, nhưng tôi vẫn quý mến Ẩn. Tôi chưa bao giờ cảm thấy bị Ẩn phản bội. Anh ta đã phải sống với việc là một người Việt Nam trong một thời điểm gian nan trong lịch sử của họ…”. Ông nhận xét: “Câu chuyện của Phạm Xuân Ẩn nhắc lại tất cả những câu hỏi căn bản do Graham Green từng nêu ra trong tác phẩm The Quiet American: Thế nào là sự trung thành? Thế nào là lòng yêu nước? Thế nào là sự thật? Anh là ai khi anh nói những sự thật ấy?” và Halberstam kết luận: “Có một mâu thuẫn đối với Phạm Xuân Ẩn mà chúng ta không thể hình dung được. Nhìn lại quá khứ, tôi thấy ông là một con người bị xẻ làm đôi ở giữa”.
Thomas A.Bass, báo The New Yorker, viết: “Ẩn là một người “Việt Nam thầm lặng”, một nhân vật tiêu biểu, vừa là một người với lý tưởng cách mạng thuần thành, vừa là một người ngưỡng mộ nhiệt tình đối với nước Mỹ. Ông nói rằng ông không bao giờ dối ai, rằng ông cung cấp cho báo Time chính những bài phân tích chính trị mà ông đã gởi cho Hồ Chí Minh. Ông là con người bị xẻ đôi với lòng trung chính cao độ, một người sống trong sự giả dối nhưng lại luôn nói sự thật”.
Còn người đứng đầu chế độ Sài Gòn đánh giá như thế nào về Phạm Xuân Ẩn? Tổng thống Việt Nam cộng hoà Nguyễn Văn Thiệu thực sự bị nhà báo giỏi, nhà tình báo tài ba này đánh lừa, khi nói rằng: “Phạm Xuân Ẩn là ký giả chống cộng số một của miền Nam”!
Bảo bối để ra vào những nơi cần thiết |
Ean Claude Pomonti trong cuốn sách “Một người Việt Nam thầm lặng” (Un Vietnamien bien tranquille) kể về tướng tình báo Phạm Xuân Ẩn đã bày tỏ sự ngưỡng mộ đối với ông: Tin ông Phạm Xuân Ẩn làm tình báo đã khiến khá nhiều quan chức CIA cao cấp phải hổ thẹn vì họ từng dựa trên những ý kiến của ông Ẩn để ra quyết định hệ trọng.
Stanley Cloud, Trưởng văn phòng đại diện của Time ở Washington từ năm 1989 đến 1993, đã làm việc với ông Ẩn trong khoảng thời gian 1970 - 1972. Cloud từng là Trưởng Văn phòng đại diện Sài Gòn của báo từ mùa hè năm 1971 tới tháng 12/1972 nhớ lại.
“Ông ấy đã có một cuộc đời mà không ai trong chúng ta biết cả, một cuộc đời liên quan tới mực hóa học và vi phim, tới những đường hầm ở Củ Chi. Ông có một chức vụ (khi ấy là đại tá, và là thiếu tướng khi ông qua đời) và một dãy số. Song đối với chúng tôi, những người từng làm việc cận kề bên ông, với tôi là 3 năm, Phạm Xuân Ẩn là một nhà báo hạng nhất, có những nguồn tin tốt trong chính phủ miền Nam Việt Nam và có hiểu biết sâu sắc về ý nghĩa lịch sử và chính trị của cuộc chiến Việt Nam”.
Không chỉ vậy, Phạm Xuân Ẩn còn là một học giả Nho giáo. Cũng chính Cloud nhớ lại: Trong căn phòng nhỏ bé của ông tại trụ sở báo Time trên tầng 2 của khách sạn Continental Palace ở Sài Gòn có những chồng tài liệu, báo cáo, báo chí xếp cao gần chạm trần nhà. Vậy mà bất cứ tài liệu nào ông cũng đều nắm rõ vị trí của chúng. Ông hay hút thuốc, ít uống rượu, luôn miệng cười và thường lái chiếc Renault nhỏ. Tôi tưởng mình biết rất rõ về ông nhưng không phải thế.
Với những người con của mình |
Ngay trên chiếc máy tính trong phòng của tôi tại nhà riêng có đặt một tấm ảnh của ông Ẩn và tôi chụp hồi năm 1990 trong lần đầu tiên chúng tôi hội ngộ kể từ sau chiến tranh. Chúng tôi chụp trên đường vào nhà ông ở Sài Gòn, vẫn như ngày xưa, ông mặc quần rộng thùng thình và chiếc sơmi trắng. Chiếc Renault nhỏ bé của ông đã hỏng từ lâu nằm phía sau chúng tôi phủ đầy bụi thời gian.
Khi cuộc đời điệp viên của ông được tiết lộ, ông nói: “Tôi luôn cố gắng nói với các bạn sự thật”. Tôi tin ông. Vì thế, tôi nhớ tất cả những lần - đặc biệt là trong thời kỳ Henry Kissinger thuyết phục miền Nam Việt Nam chấp nhận tuyên bố “Hòa bình trong tầm tay” - khi ông Ẩn giúp chúng tôi tránh được việc đưa tin về những điều không đúng sự thật.
Phạm Xuân Ẩn luôn nói rằng lý do mà những người cộng sản giành được sự ủng hộ mạnh mẽ ở Việt Nam chính là họ là lực lượng duy nhất chiến đấu hiệu quả suốt nhiều năm chống lại sự chiếm đóng và thế lực nước ngoài: chống Nhật trong Thế chiến II, chống Pháp trong một thập niên sau đó và chống Mỹ. Ẩn hoạt động và trưởng thành trong những năm cuối của Thế chiến II và ông được chú ý, được đỡ đầu bởi “nhiều nhân vật” quan trọng ở Sài Gòn - từ Edward Lansdale của CIA (người đã thu xếp cho ông Ẩn đi học báo chí ở trường Orange Coast, California những năm cuối 1950) tới ông Mười Hương của phía cộng sản (người trở thành tổ chức đầu mối của Phạm Xuân Ẩn sau khi ông trở về Việt Nam).
Nhưng tôi nghĩ họ chắc chắn không thể hiểu về ông Ẩn nhiều như chúng tôi, những nhà báo, sau này. Ông - trên tất cả, kể cả nghề báo - là một người dân tộc chủ nghĩa; trên tất cả, ông yêu Việt Nam. Ông mến những người Pháp, những người Mỹ mà ông biết và nói tiếng nước họ rất giỏi song ông không muốn đất nước mình bị Pháp hóa hay Mỹ hóa.
Lô Giang