Nghề làm giấy bản trên quê hương Kim Đồng
Giấy bản là một loại giấy được làm thủ công truyền thống từ các nguyên liệu tự nhiên sẵn có tại địa phương. Hiện nay, vẫn được lưu truyền tại thôn Nà Mạ, xã Trường Hà, Huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng. Quê hương người anh hùng nhỏ tuổi Kim Đồng.
Nghề làm giấy bản được truyền từ đời này sang đời khác, theo như người già kể lại chỉ biết lúc nhỏ đã thấy người già làm rồi mà không biết có từ bao giờ, cũng không thấy sách vở nào ghi chép tỉ mỉ về nghề làm giấy bản này. Công dụng của giấy bản khá đa dạng như ghi chép gia phả dòng họ, ghi chép các thể loại văn hóa nghệ thuật dân gian như các làn điệu dân ca, truyện cổ dân gian, ghi chép đơn thuần. Ngoài ra còn được sử dụng trong đời sống tâm linh như làm giấy tiền, vàng mã, trang trí nhà, viết chữ Nho, chữ Hán. Vì thế nó trở thành văn hóa truyền thống của người tày, người nùng và một số dân tộc thiểu số khác.
Bà Nông Thị Quyết đang lấy bột giấy lên khuôn. |
Được sự giới thiệu của người dân địa phương, tìm đến nhà một người dân vẫn còn lưu giữ nghề truyền thống này tại thôn Nà Mạ đó là bà Nông Thị Quyết năm nay 56 tuổi.
Khi đến nơi bà đang khuấy bột giấy, vừa làm bà vừa chia sẻ kinh nghiệm làm giấy bản một cách vô tư phóng khoáng và đậm chất thật thà của người dân miền núi “tôi biết làm từ lúc còn nhỏ rồi, những bể khuấy bột giấy này được làm bằng đá bên bờ suối để tiện lấy nước và đã có hàng trăm năm nay rồi.
Cách làm khá cầu kì và vất vả, đầu tiên lấy cây giấy gió trên rừng, tước sạch vỏ phơi khô một ngày rồi lấy xuống nước ngâm cho mềm ra trong một ngày. Sau đó đem về ngâm vôi, cuốn thành cục rồi nung trong một ngày. Nung xong lấy ra rửa sạch rồi lại ngâm cho mềm, tiếp đó mang về đập bằng cây. Công đoạn tiếp theo là đem xuống hố đá quấy cho tan ra trộn với cây nhớt. Múc bột giấy lên khuôn, lên từng tờ một không cho nó cuốn vào nhau bằng cái khuôn làm giấy, tiếp đó mang ép khô trong hai tiếng cho đến khi khô rồi mang về dán lên tường”.
Lớp bột giấy bản tươi mới hiện lên khuôn . |
Với đặc tính xốp, nhẹ, giấy dai, bền bỉ với thời gian lại được làm bởi nguyên liệu tự nhiên sẵn có không gây hại môi trường mà sản phẩm làm ra rất dễ bán đem lại nguồn thu nhập ổn định cho người dân. “Mỗi một tệp hai mươi tờ bán buôn được mười lăm nghìn đồng, được bán vào lúc chợ phiên hoặc dùng trong đám ma, tảo mộ, mỗi đám ma phải mua khoảng ba trăm tờ. Đắt hàng nhiều nhất vào ngày tết vì thế cũng đem lại một khoản thu nhập tranh thủ lúc nông nhàn” bà Quyết chia sẻ. Hiện nay, thôn Nà Mạ có bốn mươi hộ dân thì có đến mười hộ dân vẫn duy trì nghề làm giấy bản, thu nhập trung bình mỗi năm cũng gần 20 triệu đồng.
Nghề làm giấy bản không cần nhiều vốn đầu tư vì chủ yếu nguyên liệu sẵn có trong tự nhiên. Vỏ cây được dùng làm nguyên liệu, thân cây được tận dụng làm chất đốt, lá cây được dùng cho gia súc ăn. Tuy nhiên nghề làm giấy bản cũng giống như nhiều nghề truyền thống khác đòi hỏi tỉ mỉ, cầu kì, cẩn thận nên ở địa phương ngày càng ít người làm nghề. Người già yếu không thể làm mãi được, còn người trẻ hơn được đi học biết nhiều ngành nghề khác tạo ra thu nhập cao hơn nên ít ai còn mặt mà với nghề truyền thống vì vậy để có thể duy trì làng nghề truyền thống cần có sự quan tâm đặc biệt của chính quyền.
Sau khi ép xong, giấy bản được dính trên tường đợi cho khô để xếp thành tệp. |
Cùng với dòng chảy của thời gian, nhiều nghề truyền thống ở các địa phương đứng trước nguy cơ mai một, nhưng ở xóm Nà Mạ, xã Trường Hà, huyện Hà Quảng (Cao Bằng), nghề làm giấy bản truyền thống vẫn được đồng bào nơi đây duy trì, góp phần đem lại thu nhập lúc nông nhàn cho người dân.
Du lịch là một trong những thế mạnh của địa phương, trong đó có các địa danh lịch sử như hang Pác Bó, tại thôn Nà Mạ có mộ anh Kim Đồng vì giữ gìn làng nghề truyền thống của địa phương cũng góp phần quảng bá hình ảnh quê hương.
Bài và ảnh : Văn Tiệp