Rượu ngon giữa đỉnh trời Tây Côn Lĩnh
Không biết tự bao giờ rượu đã có trong đời sống của nhiều tộc người. Đối với đồng bào người Dao trên sườn núi phía Đông rặng Tây Côn Lĩnh, ly rượu nồng ấm luôn hiện hữu, thường trực trong đời sống văn hóa ẩm thực.
Đặc biệt hơn trong các dịp lễ tết hay rằm thì ly rượu được ví như cầu nối để mọi người xích lại gần nhau, cùng cầu chúc những điều tốt đẹp và may mắn trong cuộc sống. Ngoài đặc sản rượu ngô thường thấy ở các đồng bào dân tộc, thì người Dao ở thôn Cao Bành, xã Phương Thiện (Hà Giang) có một sản phẩm mang nét đặc trưng riêng biệt đó là rượu gạo, men lá.
Để có được những ly rượu gạo nồng ấm là cả một quá trình chế biến hết sức công phu, bài bản ngay từ khâu làm men, ủ rượu, đến khâu chưng cất, bảo quản rượu. Theo kinh nghiệm của những người nấu rượu lâu năm, đầu tiên phải kể đến nguồn nước, lấy từ trên đỉnh núi cao, những dòng nước nguồn trong vắt như nước khoáng, rồi đến chọn loại gạo.
Nấu rượu đầu tiên phải chọn được loại gạo nương ngon sau đó ủ với men lá. Gạo được chọn phải là loại gạo mẩy, dẻo và được phơi khô. Sau đó đem đãi sạch rồi nấu đến khi chín thì đổ ra mẹt, đánh tơi để nguội. Gạo ngon cần có men tốt thì mới cho ra nguyên liệu tốt nấu rượu. Men của rượu là một kỳ công khác. Men ủ gạo là men lá làm từ những loại thuốc từ núi rừng có nhiều tác dụng tốt đối với sức khỏe như: Chống lạnh, trừ cảm, giải đau nhức…
Khâu trộn men với cơm là quan trọng nhất, quyết định có làm nên những chén rượu ngon hay không thì người nấu rượu cho men phải theo tỉ lệ chính xác. Cho nhiều men quá rượu sẽ bị cháy và chua.
Sau 3 đêm kể từ khi cơm được ủ cùng men thì mở ra xem thử, thấy cả mẹt cơm bốc hơi ngùn ngụt thì cho cơm vào chum để ủ. Thời gian được khoảng 5 ngày đổ thêm nước. Vài hôm sau đến khi cơm rượu đạt độ ngấu thì cho vào nồi tiến hành công đoạn chưng cất rượu. Một mẻ nấu có thể cho khoảng 15 lít rượu, tùy thuộc vào cách chưng.
Cách nấu rượu đơn giản của người Dao trên đỉnh Tây Côn Lĩnh |
Để làm ra những giọt rượu nguyên chất, người Dao gìn giữ bí quyết riêng của mình, gồm: Nguồn nước, loại gạo, và loại men. Nhưng tất cả những bí quyết đó không đi cùng cái tâm của người nấu rượu thì vẫn không ra được thứ rượu thơm ngon đặc biệt.
Đồng bào người Dao thường mời khách bằng chén rượu họ mất nhiều công để nấu ra, ngụ ý rằng, mỗi chén rượu là từ tâm, là mến khách, là thật tình yêu quý. Như vậy, mới có thể trở thành tình thân, mới nhớ nhau lâu dài.
Trải qua nhiều công đoạn phức tạp và tỉ mỉ mới có được loại rượu Cao Bành đúng chuẩn, đậm đà và thơm đến ngất ngây, chỉ ngửi thôi tưởng như mùi rượu lan tỏa tới tận ruột gan, len vào từng chân tơ kẽ tóc. Rượu Cao Bành sau khi uống chỉ để lại trong ta cảm giác, sảng khóái, lâng lâng nhưng không hề bị đau đầu hay chóng mặt, nếu được dùng vào buổi tối ta có thể mượn rượu Cao Bành để nói ra những điều mà lâu nay chẳng thể nói.
Với đồng bào dân tộc Dao ở thôn Cao Bành xã Phương Thiện, rượu gạo còn để biếu khách quý về thăm như một món quà đậm đà hương vị quê hương, chứa đựng cả tình người, được lưu giữ qua bàn tay của người dân nơi rẻo cao sườn Đông rặng Tây Côn Lĩnh. Rượu sau khi chưng cất thường được bảo quản trong chum sành để khử độc tố và an toàn đối với người sử dụng.
Ngày nay, dù đã có nhiều loại đồ uống khác nhau, song rượu gạo vẫn được lưu giữ và phát triển trong văn hóa ẩm thực của đồng bào các dân tộc trên địa bàn tỉnh nói chung và thôn Cao bành nói riêng./.
Bài và ảnh Nguyễn Thị Dịu