Luật sư Nguyễn Bích Lan, Trưởng VP Luật sư số 5:
Bạo hành trong giới trẻ - mù mờ luật pháp
Bạo hành trong giới trẻ vẫn tiếp tục gia tăng, đặc biệt là những vụ bạo hành của nam thanh niên nhằm vào đối tượng là bạn gái, người có quan hệ tình cảm đối với mình. Dưới góc nhìn luật pháp, Luật sư Nguyễn Bích Lan, Trưởng Văn phòng Luật sư số 5, trao đổi với báo Tầm nhìn, cho rằng căn nguyên là do nhiều người dân còn mù mờ luật pháp.
Luật sư Nguyễn Bích Lan, Trưởng VP Luật sư số 5 |
PV:Thưa Luật sư, xin bà cho biết quan điểm của bà về vấn đề bạo hành giữa các cặp đôi nam nữ thành niên có quan hệ tình cảm diễn ra trong thời gian gần đây như thế nào?
Luật sư Nguyễn Bích Lan: Những vụ án gần không chỉ xảy ra giữa những người có quan hệ tình cảm với nhau mà còn là giữa những người thân với nhau như cha mẹ - con cái, anh em, vợ chồng, quan hệ họ hàng gần... Chỉ từ một mâu thuẫn rất nhỏ nhặt, không đáng cũng có thể khiến người ta ra tay lấy mạng của nhau, hành xử không khác gì trong truyện giang hồ, kiếm hiệp ngày xưa. Nguyên nhân thì có nhiều, nhưng theo tôi thì có hai nguyên nhân chính, một là do đạo đức xã hội xuống cấp, nguyên nhân còn lại là do ý thức về luật pháp của người dân còn thấp. Tôi cho rằng nguyên nhân sau mới chính là yếu tố trực tiếp khiến cho các thủ phạm dễ dàng ra tay với người khác.
Ý thức về luật pháp ở đây có hai khía cạnh, một là hiểu biết về luật của người dân chưa đầy đủ, nhiều bộ luật người dân còn chưa biết đến hoặc mới chỉ nghe nói, nhưng chưa biết cụ thể luật đó quy định quyền và nghĩa vụ ra sao. Khía cạnh thứ hai là ý thức tôn trọng luật pháp, coi luật pháp là những chế định bắt buộc phải tuân thủ, phải tôn trọng, không được phép vượt qua. Ý thức này ở một bộ phận lớn người dân còn rất thiếu.
Tôi nói ví dụ thế này. Mọi người nghĩ đơn giản là con mình đẻ ra, mình có quyền đánh con, người đàn ông có quyền đánh vợ mình. Ý nghĩ này ăn vào não trạng, sẽ dễ dàng biến thành hành động khi có cơ hội. Đứa trẻ chứng kiến cảnh bố mẹ dễ dàng đánh cđập con cái, chồng đánh vợ, nếu không được ai đó nói với nó đó là hành động sai trái, và khi gặp hoàn cảnh tương tự, nó sẽ nghĩ đương nhiên mình được quyền làm như vậy, và ra tay thoải mái đánh kẻ yếu hơn, đánh cả bạn gái mình.
Đó là suy nghĩ sai trái, nhận thức trái pháp luật nhưng không được uốn nắn kịp thời. Có một thời gian dài, vấn nạn bạo hành trong gia đình đã bị xã hội chúng ta xem nhẹ, không coi việc xâm phạm thân thể người khác là vi phạm pháp luật, coi vợ chồng đánh nhau, cha mẹ đánh đập con cái là việc trong nhà người ta, người ngoài chứng kiến ngại can thiệp, Đây chính là gương xấu ảnh hưởng lâu dài đến các bạn trẻ. Và đến lượt họ lại tiếp tục bạo hành với người khác. Trong các vụ việc gần đây, có cả nam lẫn nữ gây ra bạo hành, nhưng nạn nhân chủ yếu vẫn là nữ. Điều này còn là hệ quả xấu của tư tưởng nam quyền coi phụ nữ là tài sản của nam giới, mặc họ muốn đối xử thế nào cũng được. Nam thanh niên tiếp thu tư tưởng đó tự cho mình cái quyền được sở hữu trong tình yêu (rất ích kỷ, rất lệch lạc). Khi không được thỏa mãn, không bằng lòng thì sẵn sàng hành động bạo lực, thậm chí ra tay sát hại, hủy hoại người bạn gái để trả thù. Họ không ý thức được rằng việc họ làm là vi phạm pháp luật. Nhiều người chỉ đến khi bị bắt, bị giam cầm, bị đối mặt với mức án nghiêm minh của pháp luật mới hiểu được mình đã phạm luật, hành vi của mình là sai trái, không được xã hội chấp nhận. Họ chưa được giáo dục đầy đủ về việc ứng xử có văn hóa nơi công cộng và tôn trọng những thành viên khác ngay từ trong gia đình. Khi thượng cẳng chân hạ cẳng tay với người mình cảm thấy “ngứa mắt”, họ coi đó là việc hiển nhiên.
Mặt khác, sự nghiêm minh trong thực thi pháp luật với những vụ vi phạm pháp luật như thế này ở nước ta còn rất hạn chế. Chính quyền cơ sở xử lý rất ít. Nhiều khi xảy ra mâu thuẫn lớn, gây hậu quả nghiêm trọng thì họ mới vào cuộc. Nhưng lúc đó không còn cứu vãn được gì vì kẻ chết, người bị đi tù, hoặc đối mặt với án tử hình, chung thân.
Tôi muốn nhấn mạnh ý thức pháp luật của người dân vẫn còn chưa phải là tự nguyện mà gần như là đối phó. Nếu họ thấy người giám sát thi hành ở đó (công an, đại diện chính quyền) ở đó thì tuân thủ, không thấy thì cứ vi phạm. Người lớn làm sao thì con em họ sẽ làm như vậy. Nếu chúng ta làm tốt công việc tuyên truyền giáo dục phổ biến pháp luật đi đôi với xử lý nghiêm minh những trường hợp vi phạm, làm cho họ hiểu nếu họ bước qua những ngưỡng giới hạn quy định của pháp luật, xâm phạm tự do của người khác thì họ sẽ phải chịu hậu quả như thế nào... thì chắc chắn, những vụ việc như thế này sẽ được hạn chế đi rất nhiều.
Bạo hành trong gia đình là gương xấu cho thế hệ trẻ |
PV: Bà đã từng tham gia bào chữa hay bảo vệ nạn nhân trong những vụ việc liên quan đến bạo lực trong nam nữ thanh niên chưa? Quan điểm và cách xử lý của bà như thế nào?
Luật sư Nguyễn Bích Lan: Trong hơn 20 năm làm việc, tôi đã từng bào chữa nhiều vụ việc liên quan đến bạo lực trong gia đình, bạo lực giới. Tôi nhớ có một vụ việc bạo lực ở Sơn Tây cách đây ít năm. Tôi vẫn rất buồn mỗi khi nhớ lại vụ việc đó. Vụ việc mà tôi ấn tượng là vụ một người đàn ông say rượu và hiếp dâm chị gái rồi giết cô em gái. Cả hai đều là những đứa bé còn nhỏ. Lúc tỉnh rượu anh ta rất hoảng loạn vì hành vi đã gây ra của mình. Nhưng nếu ngay từ đầu anh ta nghiêm khác với chính mình, không tiếp xúc và sử dụng những chất kích thích có hại cho đầu óc thì sẽ không dẫn đến sự việc đau lòng trên.
Đọc kỹ tài liệu, tôi thấy họ là những người rất mù mờ về luật pháp. Có một số ít người gây bạo lực mang bản chất côn đồ hung hãn, phần lớn những người khác chỉ là người dân hết sức bình thường, nhiều khi hành động xong mới biết mình sai trái, nhưng lúc đó thì đã trót lỡ rồi.
Họ đã không được giáo dục dầy đủ. Ý thức về pháp luật đã không sẵn có thì vi phạm có thể xảy ra bất cứ lúc nào có cơ hội. Mọi người dân đều là người lương thiện khi họ tôn trọng luật pháp. Những trường hợp trên nếu được giáo dục đầy đủ, làm cho nhận thức về pháp luật “ăn vào máu” giống như ở nhiều nước tiên tiến khác, thì đó chính là rào cản để ngăn họ bước qua và làm việc sai trái.
PV: Luật pháp nước ta có quy định như thế nào về vẫn đề bạo lực trong thanh niên. Những quy định đó theo bà đã đủ hiệu lực hay chưa? Theo luật sư, chúng ta cần phải làm gì để thay đổi tình trạng này?
Luật sư Nguyễn Bích Lan: Luật pháp của ta không phải là không đầy đủ. Rất nhiều bộ luật qui định quyền nhân thân đảm bảo, quyền bất khả xâm phạm thân thể người khác. Ngay trong Hiến Pháp là bộ luật lớn nhất cũng quy định quyền bất khả xâm phạm của mỗi cá nhân.
Trong thanh niên, chúng ta đã có luật Thanh niên, trong đó có điều qui định: thanh niên phải sống có đạo đức, phải thường xuyên rèn luyện đạo đức tác phong, phải sống văn minh, ứng xử có văn hóa, được quyền giáo dục về Hôn nhân gia đình...
Nhưng các luật đó có được người dân tiếp cận một cách đầy đủ hay không lại là một vấn đề mà tôi quan ngại. Khi người ta không biết điểm dừng thì họ coi vấn đề đó, hành động đó không đến mức nghiêm trọng như vậy.
Trong cuộc sống, cần phải có thái độ đồng lòng tẩy chay đối với hành vi bạo lực, cương quyết nói không với hành động bạo lực, nhìn thấy người khác có hành vi bạo lực thì phải lên tiếng, tìm cách ngăn chặn hoặc báo với cơ quan chức năng (ví dụ như vụ việc cô gái bị bạn trai bạo hành giữa phố đông người tại quận Bình Tân, TP Hồ Chí Minh ngày 16/7). Người bị bạo lực cũng cần phải lên tiếng. Không dám đấu tranh bảo vệ ngay chính mình là tạo điều kiện để người khác tiếp tục bạo lực. Không ý thức về quyền và nghĩa vụ của mình đến đâu thì người dân sẽ không biết được mình được làm gì, không được làm gì. Một xã hội mà đa số người dân mù mờ về luật pháp thì tình trạng hỗn loạn sẽ xảy ra ngày càng nhiều hơn, ngày càng phức tạp thêm.
Hành vi ngoài xã hội sẽ ngày càng phức tạp mà chúng ta không thể lường hết được. Vì vậy người xây dựng luật phải có tầm nhìn xa, kiến thức rộng, hệ thống pháp luật cần được hoàn thiện thêm. Ví dụ điều 14-15 Luật Thanh niên qui định: thanh niên cần sống có văn hóa, nhưng chưa thấy nói nếu thực hiện hành vi vô văn hóa, hành vi bạo lực thì sẽ bị xử lý như thế nào. Cần phải có chế tài rõ ràng. Ngược lại, những hành vi tích cực cần được khuyến khích. Cách quản lý nhà nước phải nghiêm minh hơn, vấn đề thực thi đảm bảo cao hơn.
Cô gái xinh đẹp bị bạn trai yêu 7 năm bạo hành |
Vấn đề tối quan trọng trước mắt là phải phổ biến pháp luật và giáo dục ý thức pháp luật đến người dân, và các bạn trẻ. Tôi thấy các đoàn thể có cơ sở đến tận thôn xóm. Các tổ chức chính trị xã hội như Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên... nên phối hợp với Ban Tư pháp các cơ sở tổ chức các lớp học phổ biến kiến thức pháp luật đến thanh thiếu niên và người dân. Họ cần hiểu về Luật Bình đẳng giới, Luật Hôn nhân và gia đình, Luật Phòng chống bạo lực gia đình... để biết quyền và nghĩa vụ của mình đến đâu, được làm gì và không được làm gì. Chứ tôi thấy nhiều bạn nam nữ cứ đến UBND xã xin đăng ký kết hôn, chỉ cần xác nhận hai bên không có quan hệ vợ chồng với người khác là được cấp giấy chứng nhận. Rất nhiều người trong đó không biết hôn nhân là gì, cần phải chung sống với nhau như thế nào, rồi thì những quan hệ kéo theo phải xử lý như thế nào, khi xảy ra mâu thuẫn thì làm gì... Có những người đàn ông sống ngay ở ven đô đây thôi, không xa xôi gì cả, hàng ngày cứ phè phỡn rượu chè, chơi bời mắc nhiều tật xấu, đương nhiên coi vợ là người lấy về để làm tất cả mọi việc còn lại trong nhà, và cứ không thỏa mãn là đánh đập, chửi bới, là đuổi khỏi nhà...
Tôi đề nghị những lớp học như thế này cần làm sớm, làm ngay, cấp chứng chỉ làm điều kiện bắt buộc phải có để được cấp chứng nhận kết hôn. Một lớp học như thế này tôi nghĩ không tốn kém, có chăng chỉ vài trăm ngàn/người, một chi phí rất nhỏ so với một đám cưới ở ta, nhưng nó là một đảm bảo vững bền cho hạnh phúc lứa đôi, và ảnh hưởng lâu dài đến cả thế hệ sau được họ sinh ra nữa.
PV: Xin cảm ơn Luật sư!
Dương Dương