Kế thừa giá trị văn hóa truyền thống dân tộc trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa – hiện đại hóa (phần I)
Trải qua mấy nghìn năm dựng nước và giữ nước dân tộc ta đã xây dựng nên hệ giá trị văn hóa dân tộc giàu bản sắc. Chính hệ giá trị này đã giúp dân tộc ta vượt qua muôn vàn thử thách và trường tồn đến ngày nay.
Ảnh minh họa |
Đẩy mạnh công nghiệp hóa - hiện đại hóa, đất nước ta phải huy động mọi nguồn lực, tiềm năng để thực hiện thắng lợi sự nghiệp này. Trong đó kế thừa giá trị văn hóa dân tộc truyền thống là một nội dung quan trọng, tạo động lực tinh thần to lớn cho công nghiệp hóa - hiện đại hóa đạt hiệu quả cao và bền vững.
Việt Nam đang trên đà phát triển, chưa phải là nước giàu có. Nhưng không ai phủ nhận Việt Nam là nước có bề dày văn hóa đặc sắc. Sức sống mãnh liệt và giá trị văn hóa dân tộc truyền thống được kiểm nghiệm qua thăng trầm của lịch sử. Bị đô hộ trong nghìn năm bởi một nước vốn là trung tâm văn hóa thế giới nhưng dân tộc ta vẫn vùng dậy để tự giải phóng và khẳng định bản sắc văn hóa của mình.
Gần trăm năm Pháp thuộc, ba mươi năm chiến tranh chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, dân tộc Việt Nam vẫn giữ vững độc lập chủ quyền. Mặc dù bị chiến tranh tàn phá nặng nề, các nước đế quốc bao vây cấm vận, trong khi hệ thống các nước xã hội chủ nghĩa sụp đổ nhưng Việt Nam vẫn đổi mới thành công và không ngừng lớn mạnh trên trường quốc tế.
Sức mạnh để dân tộc ta vượt qua những thử thách khốc liệt của lịch sử suy cho cùng là sức mạnh văn hóa, bởi nếu không có một nền văn hóa đặc sắc với hệ giá trị tiêu biểu thì nhân dân ta đã không thể tự vùng dậy được và có thể đã bị đồng hóa. Đúng như nhà văn hóa học Trần Văn Giàu nhận xét: “Bị đô hộ hằng mấy thế kỷ bởi một nước có văn hóa cao hơn nhiều và có dân số đông hơn gấp bội, mà sau ngàn năm “ta vẫn là ta” hẳn không phải vì mũi tên nhọn hơn, bắp thịt cứng hơn, mà chủ yếu nhờ văn hóa, nhờ đạo lý, nhờ hệ giá trị tinh thần của riêng mình, chớ nếu lấy sức đọ sức, lấy số đọ số, thì dân Việt, nước Việt chỉ còn là đối tượng của khảo cổ học”.
Ngày nay cũng vậy, văn hóa đang giữ vai trò đặc biệt quan trọng với mỗi quốc gia. Sự thành bại của sự nghiệp cách mạng hay tồn vong của một đất nước phụ thuộc rất lớn vào văn hóa. Bởi thế có nhà nghiên cứu cho rằng mất nước còn có thể lấy lại, nhưng mất văn hóa là mất tất cả.
Từ những thập niên cuối thế kỷ XX UNESCO đã khuyến cáo: “Khi các mục tiêu tăng trưởng kinh tế được đặt ra mà tách rời môi trường văn hóa thì kết quả thu được sẽ rất khập khiễng, mất cân đối cả về mặt kinh tế lẫn văn hóa, đồng thời tiềm năng sáng tạo của mỗi dân tộc sẽ bị suy yếu đi rất nhiều”. Đảng ta trong suốt quá trình lãnh đạo cách mạng luôn quan tâm đến phát huy vai trò của văn hóa để giành, giữ vững độc lập tự do của dân tộc cũng như xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay.
Nghiên cứu văn hóa từ hướng tiếp cận giá trị là một trong những phương pháp phổ biến của triết học văn hóa. Văn hóa và giá trị là hai thuật ngữ có lúc được hiểu là hai thuật ngữ cặp đôi bổ sung cho nhau, thống nhất với nhau. Vì văn hóa chỉ chứa đựng cái đẹp, cái giá trị. Nghiên cứu văn hóa theo hướng giá trị giúp chúng ta phân biệt văn hóa với các khái niệm chỉ sự “tha hóa” của văn hóa như “phản văn hóa”, “phản giá trị”.
Trung ương đoàn tuyên dương thợ trẻ giỏi 2019 |
Khi đề cập đến văn hóa, người ta nhấn mạnh đến khía cạnh sáng tạo vật chất, tinh thần của con người hàm chứa cái chân - thiện - mỹ. Còn khi nói đến giá trị văn hóa là nhấn mạnh đến cái ẩn đằng sau, cái có tác dụng thúc đẩy các sáng tạo văn hóa trong tiến trình lịch sử. Truyền thống có cả mặt tích cực và tiêu cực. Bàn đến giá trị văn hóa dân tộc là nhấn mạnh mặt tích cực của truyền thống. Hơn nữa đó phải là cái tích cực có tính phổ biến, bền vững, có tác dụng to lớn hướng dẫn nhận thức và hành động của dân tộc. Truyền thống có sức mạnh tác động đến hiện tại. Bởi một con người, một cộng đồng, một dân tộc muốn tiến lên trước hết phải biết mình đang có những gì, để đi đến tương lai tươi sáng người ta phải hướng về học hỏi quá khứ.
Các giá trị văn hóa truyền thống có vai trò đặc biệt quan trọng với thành công của một quốc gia. Kinh nghiệm của các nước là con rồng của châu Á cho thấy họ luôn coi trọng những giá trị truyền thống. Họ không phá vỡ mà cải biến những giá trị truyền thống để sử dụng. Họ xóa bỏ đi những truyền thống đã lỗi thời, phát huy những cái còn thích hợp với xã hội ngày nay và giữ gìn những cái sẽ còn ý nghĩa trong tương lai.
Đẩy mạnh công nghiệp hóa - hiện đại hóa là nhiệm vụ trung tâm của thời kỳ quá độ. Sự nghiệp đó đòi hỏi phải phát huy những lợi thế của đất nước, tận dụng mọi khả năng, nguồn lực làm nền tảng và động lực cho sự phát triển này. Trong đó nhân tố văn hóa có vai trò quan trọng, nó bảo đảm sự phát triển kinh tế hài hòa, cân đối, bền vững.
Sự phát triển của công nghiệp hóa - hiện đại hóa không chỉ cần khai thác những nguồn lực từ tự nhiên, quan trọng hơn là phải sử dụng và phát huy tốt nhất các nguồn lực con người mà nguồn lực này lại nằm trong các giá trị văn hóa. Chung quy lại, con người là vốn quý nhất.
Khai thác giá trị văn hóa dân tộc truyền thống chính là khơi dậy và nhân lên các nguồn sáng tạo tiềm tàng trong mỗi con người Việt Nam, mang lại cho con người khả năng khai thác tốt nhất các nguồn tài nguyên thiên nhiên theo hướng nhân văn và bền vững. Sự khai thác này cũng khác với khai thác các giá trị từ tự nhiên. Các giá trị từ tự nhiên càng khai thác càng cạn kiệt, nhưng giá trị từ văn hóa dân tộc truyền thống càng khai thác lại càng phong phú và không có giới hạn cuối cùng. Đúng như nhà văn hóa Trần Văn Giàu nhận xét: “Tổ chức tăng sức mạnh lên gấp mười lần… văn hóa tăng sức mạnh lên vô tận”.
Thạc sỹ Vũ Văn Bách