Quất Động Đứng Trước Nguy Cơ Thất Truyền Nghề Thêu Tay
Khi nói đến mảnh đất Thường Tín - Hà Tây, mọi người sẽ nghĩ đây là mảnh đất trăm nghề. Tuy nhiên nhiều năm trở lại đây, quá trình hội nhập quộc tế cũng với cuộc cách mạng công nghệ khoa học kĩ thuật đã phần nào là nguyên nhân khiến làng nghề truyền thống bị mai một. Cũng giống bao làng nghề khác, làng nghề thêu tay Quất Động cũng đang dần rơi vào lãng quên.
Thăng trầm lịch sử của làng nghề
Một bức tranh đang thêu dở bởi nghệ nhân Hoàng Thị Khương |
Làng thêu Quất Động thuộc huyện Thường Tín cách trung tâm Hà Nội 30km về phía Nam. Đã từ lâu nơi đây nổi tiếng với nghề thêu truyền thống. Theo các cụ gì trong làng thì nghề thêu ở đây có từ thế kỉ 15. Ông tổ của nghề thêu Bùi Công Hành – người con của mảnh đất Quất Động. Sau khi ông đi sứ nhà Minh về thì học được nghề thêu của Trung Quốc. Sau khi về nước, ông được vua Lê ban cho Quốc tính là Lê Công Hành và được phép truyền nghề cho dân. Quất động là quê hương của ông nên đây cũng là cái nôi của nghề thêu cả nước. Nghề thêu Quất Động đã đi vào ca dao, tục ngữ:
“Hỡi cô thắt má bao xanh
Có về Quất Động với anh thì về
Quất Động anh đã có nghề
Thêu gà, thêu vịt, thêu huê trên cành”
|
Đến làng Quất Động gặp gỡ cụ Bùi Trần Thời, một nghệ nhân cao tuổi của nghề thêu tay. Cụ còn nhớ rất rõ về lịch sử bắt đầu nghề thêu. Cụ kẻ rằng: “Cụ Bùi Công Hành là ông tổ nghề thêu làng Quất Động cũng là ông tổ nghề thêu cả nước trong một lần đi sứ nhà Minh ông đã học được cách thêu lọng. Khi về nước ông đã đem cách thêu lọng Trung Quốc dạy cho người dân quê hương. Nhờ công lao ấy, ông được phong danh Kim Tử Vinh Lộc Đại phu, Chức Tả Thị Lang Công bộ, tước Thanh Lương Hầu và được đổi sang họ vua.
Qua hơn 6 thế kỷ Quất Động cho đến nay đã có nhiều tên tuổi được cả nước biết tới, như cụ Bùi Lê Kính từng thêu hoàng phục cho vua Bảo Đại và hoàng hậu Nam Phương hay như cụ Thái Văn Bôn thêu chân dung vua Thái Lan và cô Hoàng Thị Khương thêu chân dung Bác Hồ. Dân làng Quất Động thêu đủ mọi thứ như cờ, khăn trần, áo cho các quan văn, võ, đồ thờ cúng các vị thần như y môn, câu đối, phướn, trướng. Vào đầu thế kỷ 19, nghề thêu vẫn phát triển thịnh vượng tuy nhiên theo sự thăng trầm của thời gian làng thêu Quất Động vẫn còn đó nhưng không còn được như xưa nữa.
Giờ đây khi đến với làng Quất Động người ta không còn bắt gặp cảnh nhà nhà thêu, người người thêu như trước nữa. Cả làng không còn lấy một cửa hàng bán đồ thêu, cũng không có một phòng triển lãm tranh thêu nào. Xã hội ngày càng phát triển, con người cuốn theo cơn lốc của thị trường, đó là vấn đề “Cơm, áo, gạo, tiền”. Hầu hết giới trẻ có tư duy không muốn theo nghề : “Cũng biết làng có nghề thêu truyền thống nhưng mình không theo vì gia đình mình không có ai theo nghề thêu cả mà nghề này thu nhập không ổn định nên theo nghề thêu cuộc sống sẽ bấp bênh lắm.” – Chia sẻ từ bạn Thắm trong làng.
Thợ thêu bỏ nghề làm công nhân
Chị Nguyễn Thị Vân từng có 4 năm làm nghề thêu nhưng cuối cùng bỏ ngang để vào làm cho các xí nghiệp. Chị chia sẻ : “Chị làm nghề thêu cùng chống được 4 năm nhưng sau đó anh đi xuất khẩu lao động thì chị cũng bỏ nghề và vào xí nghiệp làm vì nghề thêu thu nhập thấp lắm, không đủ để chi trả cho gia đình. Chị cũng biết đây là nghề truyền thống nhưng đều vì miếng cơm manh áo cả. Nếu khá giả thì không ai muốn bỏ nghề thêu.”
Ông Nguyễn Xuân Tiến (cán bộ xã Quất Động). Ông cho biết: “Để duy trì làng nghề, xã sẽ triển khai các biện pháp quảng bá sản phẩm, có chính sách thích hợp nhằm giữ vững nghề truyền thống của xã đã tồn tại nhiều thế kỉ qua”. Những khu công nghiệp ở Nguyên Bì, Quất Động thường xuyên tuyển công nhân với mức lương từ 5 – 7 triệu đồng/tháng cao hơn nhiều so với làm nghề thêu.
Nghệ nhân Hoàng Thị Khương chia sẻ : “Thêu tay bây giờ gặp phải nhiều sự cạnh tranh, thứ nhất là thị trường người Việt Nam bây giờ không còn chuộng tranh thêu nữa, khách mua tranh của cô chủ yếu là người nước ngoài. Thêm nữa, việc phải cạnh tranh với thêu máy cũng là một khó khăn rất lớn vì thêu máy vừa nhanh giá thành lại rẻ. Và hiện tại thì nghề thêu không được các bạn trẻ ưa chuộng”.
|
Nỗi lo lắng về sự đứt đoạn truyền thừa
Ở thời điểm hiện tại, làng thêu Quất Động đã mất đi sự sôi động và điều dễ nhận thấy nhất là người dân không còn mặn mà với nghề truyền thống của làng nữa. Cùng với sự thăng trầm của lịch sử làng thêu Quất Động cũng có những lúc thăng trầm trong việc phát triển và giữ gìn giá trị truyền thống của nghề thêu. Giờ đây, nghề thêu của làng cũng đã bị mai một nhiều, giới trẻ đang quay lưng lại với nghề. Nếu còn người theo nghề thì chỉ là người đã có tuổi hoặc khuyết tật và số lượng rất ít. Nguyên nhân chủ yếu của tình trạng này là do mức thu nhập của nghề thêu quá thấp so với nhu cầu sinh hoạt cơ bản của người dân, thêm nữa là các cụm công nghiệp lại thường xuyên tuyển lao động mà làm việc ở những khu công nghiệp lương cao và ổn định hơn. Có lẽ chỉ ít năm nữa thôi sẽ chẳng còn ai nhắc đến làng thêu Quất Động nữa.
Để khắc phục tình trạng này thì trước tiên bản thân mỗi người cần phải có 1 góc nhìn khác về tranh thêu tay, tranh thêu tay là cả 1 giá trị nghệ thuật không giống như thêu máy hay tranh thêu chữ thập từng đường kim mũi chỉ đều là tâm huyết của người nghệ nhân, họ thổi hồn vào mỗi bức tranh.
Cô Hoàng Thị Khương là một nghệ nhân rất tâm huyết với nghề thêu tâm sự: “Mỗi một bức tranh cô thêu đều là tâm tình của bản thân, có đôi khi nhìn một cảnh đẹp khi trên đường thì về nhà sẽ thêu ngay, mỗi một bức tranh thêu đều có một câu chuyện. Có khi cùng một cảnh ấy nhưng đến lúc nào đó muốn thêu lại thì cái hồn của bức tranh nó lại không giống như bức cũ nữa, đó chính là cái quý của tranh thêu tay.”
Chính vì lẽ đó, tranh thêu tay truyền thống xứng đáng được gọi là tác phẩm nghệ thuật. Và khi các cá nhân, tập thể, các nhà quản lý ý thức được giá trị và tầm quan trọng của nghề thêu tay truyền thống thì những bức tranh thêu tay sẽ có những cơ hội được bay xa, vươn xa hơn. Có như vậy thì đời sống của những người dân làm nghề mới có dịp khấm khá hơn từ đó họ sẽ yêu nghề hơn, nghề thêu tay truyền thống sẽ được giữ gìn, phát triển. Và hi vọng rằng trong thời gian tới các ban, ngành và các cơ quan chức năng sẽ nhanh chóng có những chính sách nhằm khôi phục và phát triển làng nghề này.
Bảo Hoàng