Hiến Văn tái xuất bình bài thơ Tuyên Quang của Phan Nguyễn
Quê hương luôn là một vùng rất thiêng liêng đối với các nhà thơ, họ nói mãi mà không hết, không đủ, đành nhờ các nhà phê bình đưa đến miền ký ức xa xăm hơn, lãng mạn hơn để hồn thơ tung cánh.
Tuyên Quang
|
Thị trấn ru về im lặng
lán lều xưa vẫn như xưa
con đường nhỏ mòn trong ký ức
lạc hồn sơn dương
thiu thiu buồn bông cỏ
sông Lô phảng phất một đời người
Tuyên Quang
căn nhà lá mười mấy năm thiêng
con đi rứt lòng sỏi đá
cơn mưa dột từ rừng cọ
mẹ thương con còm cõi nụ chè
Tuyên Quang
|
ta tìm em
mùa trăng hoang dại
hoa đỏ cứa vào rừng
biền biệt yêu nhau ngày em khóc
bây giờ còn lại dòng sông
mênh mang bờ nắng chân đồi
Tuyên Quang, Tuyên Quang
xin người đừng mặc cảm
ta sinh từ cõi đá mộng du
hành hương ngược lòng gió núi
chiều nay về đốt củi làm thơ
- Các nhà thơ, không mấy ai không viết về quê hương, chỉ là quê hương qua tâm thế họ hiện ra như thế nào thôi.
Thì đây, Tuyên Quang của Phan Nguyễn:
“Thị trấn ru về im lặng
lán lều xưa vẫn như xưa
con đường nhỏ mòn trong ký ức
lạc hồn sơn dương
thiu thiu buồn bông cỏ
sông Lô phảng phất một đời người”
Có đôi lần tôi nhận xét, không- thời gian trong thơ Phan Nguyễn có một nét riêng, nó tạo ra một nét thi pháp riêng cho thơ anh ấy.
Những “im lặng”, “như xưa”, “con đường nhỏ”, “ký ức”, “lạc hồn”, “thiu thiu buồn” đã tạo nên một con sông Lô riêng, rất riêng cho anh: “sông Lô phảng phất một đời người”. Đã tạo nên một không - thời gian “phảng phất” rất Phan Nguyễn. Nhưng chỉ “phảng phất” không thôi, là chưa đủ. Vì Không - thời gian ấy còn thiếu một vec-tơ.
- Thế nên, quê hương phải có bóng dáng một bà mẹ. Một bà mẹ rất “xưa”, tảo tần hết đồi chè, rừng cọ… nuôi con ăn học. Đó là cái cớ, để trước khi đi xa, nhân vật trữ tình tung ra một động từ đắt giá: “rứt” (“con đi rứt lòng sỏi đá”). Nhưng cũng còn một lý do không kém quan trọng để nhân vật phải “rứt lòng”:
“ta tìm em
mùa trăng hoang dại
hoa đỏ cứa vào rừng
biền biệt yêu nhau ngày em khóc”
Một lần nữa, tôi không thể không thán phục G. Bachelard. Ông ấy nói rằng, lửa là biểu tượng của tình yêu trong ngôn ngữ nghệ thuật. Chỉ có tình yêu mới “phá vỡ” cái không- thời gian “phảng phất” của Phan Nguyễn. Bông hoa đỏ ấy, rất đỏ ấy, mới đủ sức “cứa” vào (ẩn dụ) rừng! Và, cái động từ, cũng không kém phần đắt giá: “cứa”, cũng báo trước một “tai biến” của tình yêu.
- “biền biệt yêu nhau ngày em khóc
bây giờ còn lại dòng sông”
Bây giờ, con sông Lô ấy lại càng trở nên rất riêng trong lòng ai. Nó không phải là dòng nước như qua bao con mắt vãng lai. Nó là dòng sông - nước - mắt đấy, cái thuở hoa đỏ hoa niên ơi!
Nhưng giờ chỉ còn là kỷ niệm. Nên, “ngọn lửa” như đã nhạt đi mấy phần, loang loang ký ức, chứ không “tụ” lại như một điểm trước vụ “bigbang” “hoa đỏ” thời xa: “mênh mang bờ nắng chân đồi”. Nhưng tôi muốn có thêm vài lời về một chữ đặc biệt “biền biệt”: “biền biệt yêu nhau ngày em khóc”. Để hiểu nghĩa của từ này, tốt nhất là ta không nên cố hiểu nghĩa của từ “nghiêng nghiêng” trong thơ Hoàng Cầm:
“Sông Đuống trôi đi
Một dòng lấp lánh
Nằm nghiêng nghiêng trong kháng chiến trường kỳ”.
Lần cuối cùng, tôi nhắc lại, những chữ vô nghĩa trong thơ không hề “vô nghĩa” chút nào. Nó, theo cách diễn đạt của Hegel, nhiều khi được nhà thơ cấp cho một “phẩm giá” rất cao. Ở đây, chữ “biền biệt” là như vậy!
- “Tuyên Quang, Tuyên Quang
Ảnh minh họa
xin người đừng mặc cảm
ta sinh từ cõi đá mộng du
hành hương ngược lòng gió núi
chiều nay về đốt củi làm thơ”
Tuyên Quang đã được gọi lên rất nhiều lần trong bài thơ. Cảm giác của tôi là những tiếng gọi thầm, rất sâu trong nội cảm. Thế nó mới phù hợp trong thi pháp Phan Nguyễn. Đây này: “cõi đá mộng du”, “lòng gió núi”. Chỉ ở những “xung đột”, anh mới đưa những từ “lạ”, như trong bài này: “rứt”, “đỏ cứa”. Chúng không hề phá vỡ phong cách chung của ngôn ngữ thơ anh, mà chính là tôn cái phong cách Phan Nguyễn lên.
Có một độc giả hỏi: “xin người đừng mặc cảm” là sao? Là không sao cả. Một phức cảm của nhân vật trữ tình, qua phong trần cát bụi trở về, nói với quê hương hoặc với chính mình.
Bởi chuyến “hành hương ngược lòng gió núi” là rất sâu. Chúng ta hay “ngược gió” hoặc “cuốn theo chiều gió”, tôi chưa gặp hình ảnh ai đi ngược “lòng gió núi”!
Thế nên, hãy ngồi xuống, bên đống lửa anh vừa đốt, làm thơ, uống rượu. Và có thể không nói gì. Trong ánh lửa của tình yêu quê hương ấy, lấp lánh lên muôn vàn ký ức.