Về thăm danh thắng Bàn Bù: Vẻ đẹp hoang sơ, điển tích ly kỳ nơi miền Tây xứ Thanh
Nằm bên QL15A, thuộc làng Ngán, xã Ngọc Khê, huyện Ngọc Lặc (Thanh Hoá), Bàn Bù là hang động kỳ thú ẩn mình trong lòng núi Than, được thiên nhiên ưu ái ban tặng vẻ đẹp hoang sơ. Nơi đây còn gắn liền với nhiều điểm tích ly kỳ của người anh hùng áo vải Lê Lợi.
Từ vẻ đẹp hoang sơ...
Dong duỗi ngược tuyến quốc lộ 47, qua những cung đường, chúng tôi có cuộc hành trình về với miền tây của xứ Thanh, nơi ngút ngàn cây xanh mát dịu. Để về với đời sống thường nhật của bà con dân tộc nơi đây.
Đã không ít lần chúng tôi qua xã Ngọc Khê, huyện Ngọc Lặc, nhưng đây là lần đầu tôi dừng xe nghỉ tạm bên đường. Đang đưa mắt ngắm nhìn vẻ đẹp hoang sơ của núi rừng. Chúng tôi bắt gặp hình ảnh một ngôi chùa lớn, khang trang nằm ẩn sau những lớp nhà sàn của người bản địa. Ngôi chùa đặt trong thế “tọa sơn, hướng thủy” được bao bọc bởi những dãy núi trùng điệp, phía trước mặt là dòng kênh nhỏ chạy ngang qua.
Để thỏa tính tò mò, chúng tôi lân la bắt chuyện với người dân địa phương đang đứng bán măng rừng dọc hai bên đường, mới được biết, ngôi chùa trên có tên "Trúc Lâm Bàn Bù Thiền tự", người dân địa phương thường gọi là Chùa Nán.
Chùa Nán Thờ Phật Thích Ca Mau Ni theo Thiền phái Trúc Lâm, Chùa đã có từ xa xưa, trước năm 1420 giặc Minh xâm lược đã tàn phá chùa, nhân dân đã phải sơ tán vào hang Bàn Bù lập bàn thờ Thần nước và thờ Phật. Sau khi chiến thắng quân Minh, nhân dân lại xây dựng chùa để làm nơi sinh hoạt văn hóa tâm linh tín ngưỡng.
Trải qua thời gian, Chùa Nán đã bị cháy, hư hỏng toàn bộ, chỉ còn lại phần nền đất. Đến ngày 18/01/ 2016 (tức ngày 09/12 Ất Mùi) Chùa Nán (Trúc Lâm Bàn Bù Thiền Tự) đã được đồng bào nhân dân các dân tộc cùng các nhà doanh nghiệp, phật tử trong và ngoài huyện công đức phục dựng, đến ngày 30/11/2016 (tức ngày 1/11/ Bính Thân) công trình này được khánh thành và chính thức đưa vào sử dụng.
Nằm cách không xa chùa Nán có hang Bàn Bù là nơi tập hợp nuôi dưỡng nghĩa quân Lam Sơn, tại đây đã diễn ra nhiều cuộc phục kích khi quân địch lên miền thượng. Hang Bàn Bù có chiều dài 6.000 m bên trong ẩn chứa vẻ đẹp hoang sơ mà thiên nhiên ban tặng.
Nắm được những thông tin trên, tôi quyết định nán lại nơi đây, mong được tìm hiểu nhiều hơn về địa danh kỳ thú này. Ngước nhìn đồng hồ thấy đã giữa trưa nên tôi ghé vào một quán tạp hóa nhỏ bên đường xin nghỉ lại, chủ quán là người rất hiếu khách, bác dẫn tôi vào ngôi nhà sàn trong tận làng Ngán yên tĩnh, để tránh tiếng xe cộ ồn ào, tiện cho việc nghỉ ngơi.
Lúc bóng chiều nghiêng vách núi, tôi chào người chủ quán thân thiện rồi hỏi thăm đường dẫn đến hang Bàn Bù. Đường lên hang phải men theo một thác nước nhỏ, chảy róc rách cùng với tiếng gió, tiếng lá rơi của đại ngàn tạo thành bản nhạc rừng du dương, dịu nhẹ. Cửa động rộng mở, ẩn nấp sau màu xanh của cây rừng.
Bên trong động như một vịnh Hạ Long thu nhỏ hiện ra, nước trong xanh và những hòn đá mảnh mai nhô lên như những cánh buồm lộng gió ở nơi biển cả. Trên vòm đá, từng khe nước nhỏ tinh khiết thánh thót chảy xuống tạo nên hồ nhỏ lăn tăn gợn sóng.
Lối nhỏ men theo vách đá nhũ dẫn tôi vào sâu trong động. Từng vẻ đẹp kỳ ảo dần hiện lên dưới ánh đèn pin và đèn flash máy ảnh. Vào sâu chừng 20m, có nền đá phân ô vàng óng, được tráng bằng lớp nước mỏng tang trong vắt. Gần đó có khối nhũ đá tạo dáng người như đang ngồi trông giữ "vật báu thiêng" nơi miền sơn cước. Dân bản địa gọi chỗ này là Ruộng Vua.
Qua Ruộng Vua, leo lên sườn hang, tôi nghỉ chân tại một cột đá lớn sừng sững giữa động như cột trụ trời. Bao quanh cột, nhũ đá chảy xuống và đông lại tạo thành tán, trông giống những cành tùng La Hán. Vòm cột trải ra uốn cong như bệ ngai vàng vững chãi chìm dưới màu vàng tươi óng ả. Những tượng đá nghiêng mình khấn vái trước mặt làm cột trở nên uy nghi giống ảnh vị thần.
Càng vào sâu càng nhiều vẻ đẹp lạ lùng của nhũ đá và dáng động. Bàn Bù uốn lượn như thân rồng và có nhiều hình thù gần gũi thân quen với con người, có cả dòng nước trong veo chảy lững lờ níu giữ chân người thăm viếng. Những tượng đá hình người đứng hai bên lối đi nghiêng đầu chào khách vào động. Tôi "lạc" vào không gian huyền thoại, ở đó có hình Mẫu Thượng Ngàn, Mẫu Thuỷ cúi mình tát nước cho dân Mường, pha lẫn là một chút truyền thuyết lịch sử về người anh hùng dân tộc Lê Lợi.
.... Đến nhiều điển tích ly kỳ
Để hiểu rõ hơn về điển tích của hang Bàn Bù, sau khi đã thỏa sức thưởng thức vẻ đẹp huyền ảo trong lòng hang, chúng tôi tìm đến gặp những bậc cao niên trong bản Ngán. Sau đó lại lao xe một mạch về UBND huyện Ngọc Lặc vào Phòng Văn hóa - Thông tin để xin các tư liệu lịch sử, liên quan để địa danh này.
Mặc dù, đã xế chiều đến giờ tan sở, nhưng đồng chí Bùi Hồng Nhi, Trưởng phòng vẫn hồ hởi đón tiếp. Anh Nhi vốn là lính biên phòng người có vài chục năm đi lại vùng đất này, sau đó chuyển qua công tác ở lĩnh vực văn hóa nên những sự tích, huyền thoại, ngõ ngách của núi cao rừng xung quanh cụm danh thắng đều nằm gọn trong tâm chí anh.
Chẳng cần phải tài liệu, mỗi câu hỏi của tôi liên quan đến các địa danh trong vùng, anh Nhi kể vanh vách. Qua lời kể của anh, thì trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, khu vực hang Bàn Bù là một trấn ải quan trọng chống giặc Minh tấn công vào trung khu của cuộc khởi nghĩa.
Hang Bàn Bù được chọn là địa điểm trú ẩn và tập hợp các binh Mường, suối Bàn Bù là phòng tuyến bên ngoài giúp nghĩa quân Lam Sơn nhiều lần chiến thắng quân Minh mà tiêu biểu là chiến thắng Bàn Bù nổi tiếng vào tháng 11 năm 1420 đẩy lùi quân Minh mở rộng địa bàn hoạt động của nghĩa quân Lam Sơn.
Sau khi cuộc khởi nghĩa Lam Sơn thắng lợi, khu vực hang Bàn Bù được vua Lê Thái Tổ sắc phong cho dân bản tại đây tổ chức ăn mừng chiến thắng vào ngày 18 và 19 tháng Giêng hằng năm. Từ đó đến nay lễ hội truyền thống này luôn được tổ chức và ngày càng phát triển với nhiều hình thức đa dạng, phong phú và hấp dẫn.
Không phải ngẫu nhiên mà tên gọi làng Ngán như ngày nay, vì làng này gần cửa hang Bàn Bù. Tại đây, đã diễn ra nhiều trận đánh ác liệt của nghĩa quân Lam Sơn làm cho quân địch bạt vía kinh hồn đến độ ngán ngẩm mỗi khi đặt chân đến đất này. Và cái tên làng Ngán có từ thời đó theo dòng chảy của lịch sử đến tận ngày nay. Ngoài những di tích trong “ Linh sơn Bàn Bù Thiền tự” vùng đất lịch sử này còn có đền Mường Chẹ - làng Chiềng Quạc thờ Phò Mã và công chúa Lê Hoa, các đền thờ hai cha con tướng quân Lê Hiểm, gia đình Lê Lai, ba anh em Đinh Lễ, Đinh Liệt và Đinh Bồ…
Năm 2005, hang Bàn Bù đã được tỉnh Thanh Hóa xếp hạng di tích lịch sử, văn hóa, danh lam, thắng cảnh và được đưa vào quy hoạch tổng thể nhằm bảo tồn, tôn tạo và phát huy các giá trị di tích lịch sử, văn hóa, danh lam thắng cảnh. Hiện, địa phương này bước đầu đã đầu tư xây dựng, tôn tạo một số hạng mục trước mắt phục vụ sinh hoạt văn hóa cộng đồng và du lịch sinh thái, mạo hiểm. Để cụm di tích này lung linh tỏa sáng các giá trị vốn có đặc biệt giá trị lịch sử văn hóa và tri ân tiền nhân có công đánh đuổi giặc ngoại xâm, rất cần sự chung tay của các cấp, các ngành, các doanh nghiệp, các nhà hảo tâm… để quần thể di tích, danh thắng này là điểm đến không thể bỏ qua của du khách gần xa mỗi khi muốn khám phá miền Tây Thanh Hóa.
Ghi chép: Hồ Châu