Mỹ rút khỏi thỏa thuận hạt nhân Iran: Phản ứng và hệ lụy
Tổng thống Mỹ Donald Trump chính thức tuyên bố Mỹ rút khỏi thỏa thuận hạt nhân với Iran, chấm dứt nỗ lực ngoại giao suốt 15 năm qua của các cường quốc và Iran vì cho rằng thỏa thuận này không ngăn được Tehran sở hữu bom hạt nhân.
Phát biểu tại Nhà Trắng và được truyền hình trực tiếp, ngày 8/5, ông Trump nói: "Tôi tuyên bố Mỹ sẽ rút khỏi thỏa thuận hạt nhân với Iran. Chúng ta không thể ngăn Tehran chế tạo bom hạt nhân với cơ cấu mục ruỗng của thỏa thuận hiện tại. Chúng ta không thể để các thành phố của Mỹ bị đe dọa và cho phép chính quyền Iran tiếp cận loại vũ khí nguy hiểm nhất thế giới".
Quyết định rút Mỹ khỏi thỏa thuận hạt nhân Iran của ông Trump gây những phản ứng dữ dội từ cộng đồng quốc tế, bao gồm cả những đồng minh châu Âu |
Ông Trump kêu gọi xây dựng một "thỏa thuận mới và lâu dài", trong đó không chỉ đặt ra giới hạn sâu hơn với chương trình hạt nhân Iran, mà còn nhằm vào dự án tên lửa đạn đạo và việc nước này hỗ trợ hàng loạt nhóm vũ trang khắp Trung Đông.
Thỏa thuận hạt nhân năm 2015 được ký kết giữa Iran và 6 cường quốc (P5+1) gồm Mỹ, Nga, Trung Quốc, Anh, Pháp và Đức. Theo thỏa thuận này, Iran cam kết sẽ từ bỏ chương trình sản xuất vũ khí hạt nhân, đổi lại, phương Tây sẽ dỡ bỏ dần các lệnh trừng phạt với Tehran.
Phản ứng các nước
Phản ứng về quyết định của ôngTrump, Tổng thống Iran Hassan Rouhani hôm qua cho biết, Iran sẽ tiếp tục duy trì thỏa thuận mà không cần Mỹ, cáo buộc đây là cuộc chiến tâm lý của Tổng thống Mỹ.
“Đây là một cuộc chiến tâm lý. Chúng tôi sẽ không để cho ông Trump giành chiến thắng. Từ giờ trở đi, đây chỉ còn là thoả thuận hạt nhân giữa Iran và 5 quốc gia còn lại. Từ giờ trở đi, P5+1 đã mất 1. Chúng ta phải đợi xem các nước khác phản ứng thế nào.”
Hiện, Bộ Ngoại giao Iran đã được chỉ thị tổ chức đàm phán về thỏa thuận hạt nhân với EU, Nga và Trung Quốc trong vài tuần tới.
Trong khi đó, truyền thông quốc gia Iran chỉ trích quyết định của ông Trump là "bất hợp pháp và hủy hoại các thỏa thuận quốc tế".
Bộ Ngoại giao Nga nói rằng, Moscow "vô cùng thất vọng" với quyết định của Washington. "Mỹ một lần nữa hành động trái với quan điểm của hầu hết các nước trong khi theo đuổi những lợi ích riêng, ích kỷ và nhất thời", Bộ Ngoại giao Nga nói. Thông cáo của Bộ Ngoại giao Nga cũng cho rằng, quyết định của Mỹ rút khỏi thỏa thuận hạt nhân Iran là "vi phạm luật pháp quốc tế".
Văn phòng Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cho biết, Pháp, Anh và Đức “lấy làm tiếc” về quyết định của Tổng thống Trump và gọi đây là "mối đe dọa đối với nỗ lực toàn cầu kiềm chế vũ khí hạt nhân". Ông Macron đã có cuộc điện đàm với Thủ tướng Đức Angela Merkel và Thủ tướng Anh Theresa May về những bước kế tiếp sau quyết định của ông Trump.
Các đồng minh của Mỹ ở châu Âu cho rằng, thỏa thuận hạt nhân 2015 là phương cách tốt nhất để kiềm chế tham vọng hạt nhân của Iran. Cao ủy đối ngoại của Liên minh châu Âu, bà Federica Mogherini, đánh giá thỏa thuận này là "trụ cột an ninh quốc tế", do vậy, bà kêu gọi các bên tham gia nên tôn trọng thỏa thuận.
Cựu tổng thống Mỹ Barack Obama lên tiếng chỉ trích người kế nhiệm, mô tả quyết định của Trump là "mất phương hướng". "Đó là một sai lầm nghiêm trọng. Việc liên tục coi thường thỏa thuận mà Mỹ tham gia có nguy cơ làm tổn hại uy tín của chúng ta, cũng như đẩy nước Mỹ vào thế đối đầu với các cường quốc khác", ông Obama tuyên bố.
Trong khi đó, những người ủng hộ Tổng thống Trump cho rằng rời khỏi thỏa thuận là cần thiết để đối đầu với “hành vi gây rối” của Iran trong khu vực, bao gồm hỗ trợ phiến quân Houthi ở Yemen, hay hỗ trợ chính quyền tổng thống Bashar Assad ở Syria và lực lượng Hezbollah.
Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu tỏ ra vui mừng với thông báo của Trump. "Israel hoàn toàn ủng hộ quyết định dũng cảm của Tổng thống Trump khi rút khỏi thỏa thuận hạt nhân thảm họa với Iran", Thủ tướng Netanyahu phát biểu trên truyền hình.
Những hệ lụy
Giới quan sát nhận định, quyết định của Tổng thống Trump có thể làm phức tạp hơn xung đột ở Trung Đông, khiến giá dầu bất ổn và cản trở hội nghị thượng đỉnh giữa Mỹ và Triều Tiên dự kiến vào tháng tới. Hay nói cách khác, từ vấn đề an ninh đến kinh tế, đặc biệt là uy tín của Mỹ và quan hệ của Washington với các đồng minh sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng từ quyết định của ông Trump.
Về cơ bản, các bên tham gia ký thỏa thuận hạt nhân năm 2015 đồng ý dần gỡ bỏ các lệnh trừng phạt kinh tế với Iran đổi lại nước này phải cam kết hạn chế làm giàu uranium, tái cấu trúc lò phản ứng để không thể tạo ra plutonium và cắt giảm trữ lượng uranium cũng như một số nguyên liệu có thể sản xuất vũ khí hạt nhân.
Đối với các doanh nghiệp phương Tây, thỏa thuận hạt nhân Iran đồng nghĩa với khả năng tiếp cận một thị trường rộng lớn với khoảng 80 triệu người.
Truyền thông châu Âu cho rằng việc Mỹ rút khỏi thỏa thuận Iran sẽ gây ra những hậu quả “mà chúng ta vẫn chưa thể lường hết được”. Một số nhà phân tích cũng cảnh báo động thái này có thể gửi thông điệp đến các quốc gia khác, đặc biệt là Triều Tiên, về uy tín của Mỹ với tư cách đối tác đàm phán.
Những nhà phân tích khác chỉ ra nguy cơ chạy đua vũ trang ở Trung Đông nếu Iran bị ép phá vỡ thỏa thuận và khởi động lại chương trình hạt nhân, khi đó sẽ càng khó khăn hơn để đối phó với các hoạt động của Iran trong khu vực. Nếu thành hiện thực, quyết định rời bỏ thỏa thuận hạt nhân Iran của Mỹ cũng đặt ra câu hỏi về số phận của ít nhất 4 người Mỹ đang bị giam giữ ở Iran.
Các đồng minh châu Âu của Mỹ đều kêu gọi Tổng thống Trump duy trì thỏa thuận dù thừa nhận có thiếu sót. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron mới đây cảnh báo việc Mỹ rời thỏa thuận có thể dẫn đến chiến tranh ở Trung Đông./.
Nam Khánh