PALERMO: Từ chiến trường mafia thành thủ đô văn hóa
Những vết thương do mafia gây nên vẫn hiển hiện trong công trình kiến trúc của thành phố. Người ta mô tả việc tái xây dựng nội thành Palermo như là quá trình chuộc tội.
Mỗi thành phố đều có một điểm mốc quan trọng trong lịch sử. Đối với Palermo, đó là một buổi chiều nóng bức ngày 24/7/1992, khi hơn 1.500 binh lính có vũ trang đóng chốt trên mọi ngõ ngách của những con phố vốn rất yên tĩnh, trong một cuộc phô diễn sức mạnh quân sự chưa từng có tại Italy kể từ khi Chiến tranh thế giới II kết thúc.
Những ký ức tồi tệ
Trước đó 6 ngày, thẩm phán Paolo Borsellino - người đang theo đuổi các vụ án liên quan đến tổ chức mafia sừng sỏ nhất tại Sicilia Cosa Nostra - cùng 5 cảnh sát hộ tống đã bị sát hại trong một vụ đánh bom xe. Và ông không phải là vị thẩm phán đầu tiên bị giết hại.
Cách đó 2 tháng, chiếc xe của một vị thẩm phán khác là Giovanni Falcon - người được xem là kẻ thù số 1 của các trùm mafia - cũng đã bị nổ tung. Hơn 300kg thuốc nổ TNT cướp đi sinh mạng của ông cùng vợ và 3 sĩ quan hộ tống, đồng thời tạo ra một cái hố rộng đến 15 mét, như miệng núi lửa trên đường cao tốc nối liền sân bay với thành phố.
Những tờ báo hàng đầu của Italy đã đăng tin này trên trang nhất, ví Palermo là "Beirut thứ 2". Nhà báo Attilio Bolzoni của tờ "La Republica" mô tả thành phố này trong những năm tháng đó như một chiến trường mafia, bất kể ai cản đường chúng đều sẽ bị giết chết. Ông cho biết đã từng sống và làm việc ở Afghanistan, vùng Balkan và Iraq nhưng chưa bao giờ cảm thấy sợ hãi như ở Palermo trong những năm tháng đó.
"Mỗi khi ra đường tôi luôn phải ngó về phía sau. Mafia có mặt khắp nơi, trên đường phố, trong các cửa hiệu, ngân hàng. Ở Palermo khi đó cứ như có lệnh giới nghiêm bởi không hề có một quán cà phê nào mở cửa vào buổi tối. Mỗi khi điện thoại reo trên bàn, tôi lại giật mình nghĩ: không biết mafia đã giết đến nhà báo, cảnh sát hoặc thẩm phán thứ bao nhiêu nữa rồi", ông Bolzoni chia sẻ.
Nhiều người nghĩ rằng Palermo sẽ không thể quay trở lại bình yên như ban đầu. Thế nhưng, nỗ lực của chính quyền và người dân địa phương đã khiến nơi đây trở thành thương hiệu vươn lên sau khủng hoảng "có một không hai" ở Địa Trung Hải.
Sự hồi sinh kỳ diệu
Giờ đây các cuộc chiến chống mafia từ những năm đầu 1990 đã không còn được nhắc đến nhiều ở thành phố này. Thay vào đó, người ta hào hứng vẽ ra các viễn cảnh khi Palermo được đề cử là Thủ đô văn hóa của Italy năm 2018. Đây là thành tích mới nhất của chính quyền thành phố, sau khi Trung tâm lịch sử Palermo được UNESCO giới thiệu vào danh sách đề cử Di sản thế giới và được chọn là nơi tổ chức Manifesta - triển lãm nghệ thuật đương đại quan trọng nhất châu Âu diễn ra 2 năm/lần.
Thị trưởng Leoluca Orlando là người góp công lớn trong sự hồi sinh kỳ diệu của Palermo. Ông Orlando, 69 tuổi, là một trong những thị trưởng nổi tiếng nhất ở Italy. Ông là tiến sĩ luật, nói được 5 thứ tiếng và đã quản lý thành phố sau khi thắng cử hồi tháng 11/1993, với 75% số phiếu bầu của người dân ủng hộ chương trình chống mafia mạnh mẽ và triệt để của ông.
Dưới sự điều hành của ông Orlando, các đạo luật đặc biệt đã được thông qua để chống lại tội phạm mafia, kể cả những viên chức của thành phố có liên quan tới chúng. Thị trưởng Orlando cũng đưa ra những hình thức khuyến khích để các thành phần "xã hội đen" cung cấp thông tin cho chính quyền trong cuộc truy quét tội phạm. Theo số liệu của chính phủ, từ những năm 1990 đến nay đã có hơn 4.000 tên mafia bị bắt ở Sicilia.
Ngày nay, không khí tại Palermo đã trở nên "dễ thở" hơn. Tuy nhiên thành phố này vẫn sẽ phải mất thêm nhiều thời gian để có thể thực sự hồi phục. Những vết thương do mafia gây nên vẫn hiển hiện trong công trình kiến trúc của thành phố. Maurizio Carta, giáo sư về quy hoạch thành phố thuộc trường Đại học Palermo và là một thành viên trong nhóm ủng hộ việc tái xây dựng thành phố này cho rằng mafia đã làm biến dạng vẻ đẹp của Palermo bằng hàng tấn bê tông mà không cần quan tâm đến di sản lịch sử hay nghệ thuật của thành phố này. Chúng phá hủy những ngôi biệt thự lộng lẫy xây dựng từ thế kỷ thứ 19 và để lại những đống đổ nát ngay bên bờ biển, hủy hoại các bãi biển.
Maurizio Carta mô tả việc tái xây dựng nội thành Palermo là "quá trình chuộc tội". Các nhà hoạch định chính sách thấy cần thiết phải hoàn trả những gì mafia đã cướp đi. Hội đồng thành phố đã cấp ngân sách để thúc đẩy quá trình này. Hiện hơn 60% số các công trình mang tính lịch sử của thành phố này đã được cải tạo.
Một phần trong số tài sản thu được của các trùm mafia với trị giá ước tính lên đến 30 tỷ euro đã được dùng để đầu tư xây dựng các không gian xã hội, môi trường và văn hóa mới trong thành phố này. Những khu đất tịch thu của các trùm mafia được biến thành công viên hoặc sân chơi cho trẻ em.
Palermo cũng trở nên xanh và sạch hơn với hệ thống xe điện và tàu điện nối liền các vùng ngoại ô với trung tâm thành phố. Tất cả cảnh tượng này có thể là rất đỗi bình thường đối với Amsterdam (Hà Lan), Zurich (Thụy Sĩ) và Oslo (Na Uy) song ở một thành phố mà đến tận năm 1998 hàng trăm binh lính vũ trang vẫn phải đi tuần tra đường phố thì không phải là chuyện đơn giản.
Tháp chuông được dựng lên tại nơi thẩm phán Giovanni Falcone bị mafia sát hại giờ đã trở thành một trong những điểm đông khách tham quan nhất trong tour du lịch chống mafia do Addiopizzo tổ chức. Đây là hội chống mafia chuyên tổ chức cho du khách tham quan những địa điểm tượng trưng cho cuộc chiến chống các bố già Sicilia.
Palermo còn phải đi tiếp một chặng đường dài nữa. Mafia vẫn kiểm soát một số doanh nghiệp ở đây. Giớ trẻ đang vật lộn để tìm kiếm việc làm. Nhiều người dân vẫn sống trong nghèo khó, đặc biệt là tại các vùng ngoại ô. Nhưng Orlando cho rằng "sau tất cả, Palermo đang lột xác để trở thành nơi ngày càng đáng sống hơn"
(Theo The Guardian)