Sẽ có những vùng lan tỏa của di sản hát xoan
Sản hát xoan - Phú Thọ ra khỏi danh sách bảo vệ khẩn cấp và chính thức ghi danh vào danh mục Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện nhân loại.
Hát xoan được ghi danh vào danh mục Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện nhân loại (Nguồn: Internet) |
Lần đầu tiên trong lịch sử, Ủy ban Liên Chính phủ Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể đã tạo ra tiền lệ khi đưa di sản hát xoan - Phú Thọ ra khỏi danh sách bảo vệ khẩn cấp và chính thức ghi danh vào danh mục Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện nhân loại.
Ông Nguyễn Ngọc Ân, Giám đốc Sở VH-TT-DL Phú Thọ đã trao đổi về hành trình lội ngược dòng đầy ngoạn mục của di sản đặc biệt này.
Hát xoan là di sản đầu tiên khiến Công ước 2003 của UNESCO về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể buộc phải sửa đổi cho phù hợp sau nhiều năm tồn tại. Ông có thể chia sẻ về hành trình đặc biệt này của hát xoan?
6 năm trước khi hát xoan được đưa vào danh sách cần bảo vệ khẩn cấp, nhiều chuyên gia phải thốt lên xót xa vì di sản này ít được biết đến. Năm 2009, 4 phường xoan chỉ có độ trăm người hát và nhạc công hoạt động không thường xuyên, phân nửa trên 60 tuổi… Trong số 31 nghệ nhân cao tuổi vào độ gần đất xa trời (trên 80 tuổi), chỉ 7 người có khả năng trình diễn và truyền dạy các bài bản cổ của hát xoan. Vì thế, ngay từ thời điểm xây dựng hồ sơ về di sản hát xoan, chúng tôi đã có một lộ trình rõ ràng để từng bước khôi phục và làm sống lại loại hình văn hóa cổ xưa gắn với tín ngưỡng Hùng Vương.
Cùng với việc vận động để tạo ra tiền lệ mới, điều mấu chốt vẫn phải dựa vào những nỗ lực phục hồi và tạo ra sức lan tỏa của di sản hát xoan?
Có thể nói, nguồn lực và chính sách trong công tác bảo tồn hát xoan giữ vị trí đặc biệt quan trọng. Tại thời điểm đó cả cộng đồng đều chung tay truyền dạy và đào tạo đội ngũ kế cận nhằm phát huy vai trò của nghệ nhân cao tuổi trong việc đào tạo các thế hệ nghệ nhân kế cận về kiến thức, kỹ năng cơ bản của nghệ thuật trình diễn hát xoan cổ. Tất cả với mục đích giúp hát xoan được lưu giữ, bảo tồn một cách bền vững. Các lớp truyền dạy hát xoan được tổ chức rộng khắp dành cho đối tượng học viên tới tham gia học, bao gồm nhiều thế hệ và thành phần trong xã hội, từ những bậc cao niên, trung niên, thanh niên tới các em thiếu niên, nhi đồng; từ những người dân lao động tự do, nông dân, công nhân, doanh nhân tới các cán bộ công chức, viên chức, hưu trí…
Hiện, một số nhà nghiên cứu lo ngại, hát xoan phổ cập trong nhân dân hiện nay là hát xoan mới, không phải cổ?
- Thực tế xoan cổ rất khó hát, tuy nhiên không thể vì xoan cổ khó mà bỏ để đi dạy xoan mới, đó là phá vỡ di sản. Vì thế, chúng tôi dự tính tổ chức hội thảo hát xoan trong đương đại để tìm giải pháp sao cho phù hợp để xoan vừa giữ nguyên giá trị mà vẫn phát huy được sức sống vốn có trong cuộc sống. Song song tồn tại 2 loại hình hát xoan vừa cổ vừa tân để tạo sức lan tỏa mạnh mẽ cho di sản. Riêng 4 làng xoan gốc là phường xoan gốc An Thái, Thét, Phù Đức và Kim Đái sẽ duy trì lối hát cũ, bài bản cũ, cổ. Còn các vùng, làng, các câu lạc bộ được thành lập sau này sẽ là vùng lan tỏa của di sản.
Tú Mai