Chiến lược An ninh Quốc gia Mỹ 2017: "Cảm hứng Reagan"
Chọn Tòa nhà Reagan là nơi công bố NSS 2017 với luận điểm “Hòa bình dựa trên sức mạnh” mà Ronald Reagan là người khai phá, liệu ông Donald Trump có mang lại tự tin mới, đưa nước Mỹ hùng mạnh trở lại?
Chính quyền Tổng thống Donald Trump ngày vừa công bố Chiến lược An ninh Quốc gia năm 2017 (NSS 2017), tài liệu chính thức định hình chính sách đối ngoại và các quyết sách về an ninh quốc gia của Mỹ trong thời gian tới.
Đây là bản NSS có nhiều điểm khác biệt, gắn với “hiện tượng Donald Trump” và việc triển khai sẽ có tác động mạnh đến quan hệ quốc tế.
Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố Chiến lược An ninh Quốc gia |
Cảm hứng Reagan
Những điểm cốt lõi trong NSS 2017 đã được đề cập khá sớm. Đó là khi Cố vấn An ninh Quốc gia McMaster phác thảo tầm nhìn của chính quyền Donald Trump về bản chiến lược mới, khi ông phát biểu tại Diễn đàn Quốc phòng Reagan (Reagan National Defence Forum) tại California hôm 2/12. Lấy ý tưởng kết nối quá khứ tới hiện tại, ông McMaster cho rằng nước Mỹ hiện nay có điểm tương đồng với thời Tổng thống Reagan thập kỉ 1980.
Đây đều là những thời điểm mà Mỹ đối diện với những thách thức nghiêm trọng, ảnh hưởng suy giảm, nhiều người tỏ ra nghi ngờ vị thế, vai trò của Mỹ. Nhưng tám năm nắm quyền, Reagan đã mang lại tự tin mới, đưa nước Mỹ hùng mạnh trở lại và giành chiến thắng trong cuộc Chiến tranh Lạnh trước Liên Xô.
Một nước Mỹ như vậy cũng sẽ lại xuất hiện dưới thời Donald Trump - đó là điều ẩn ý của ông McMaster và tư tưởng đó phần nào cũng được khẳng định trong NSS 2017 với luận điểm “Hòa bình dựa trên sức mạnh” mà Ronald Reagan là người khai phá. “Cảm hứng Reagan” còn được thể hiện ở việc ông Trump chọn Tòa nhà Reagan là nơi công bố NSS 2017.
Đó là những chọn lựa có chủ đích của McMaster và Donald Trump, vì với những người Cộng hòa, Reagan là được xem là một “lãnh đạo huyền thoại”, người góp công đưa nước Mỹ tránh khỏi con đường thất bại, vươn lên và giành chiến thắng trong cuộc Chiến tranh Lạnh. Đặt NSS dưới bối cảnh, thách thức và triển vọng thành công gắn với chủ thuyết của Reagan, chính quyền Trump muốn tạo dựng được lòng tin, tăng kỳ vọng của công chúng đối với các quyết sách về an ninh quốc gia sẽ được triển khai trong thời gian tới. Đó cũng là lý do mà một số tờ báo mang tư tưởng bảo thủ như National Conservative đã gọi NSS 2017 là “Nhiệm kỳ ba của Reagan”.
4 trụ cột chính sách an ninh quốc gia
NSS 2017 là tài liệu chính thức định hình chính sách đối ngoại và các quyết sách an ninh quốc gia của chính quyền Trump. Nó đề cập đến bốn trụ cột chính gồm: Bảo vệ đất nước và người dân Mỹ; thúc đẩy thịnh vượng Mỹ, duy trì hòa bình dựa trên sức mạnh và gia tăng ảnh hưởng của Mỹ trên toàn cầu.
Chiến lược mới cũng xác định các mối đe đối với an ninh quốc gia của Mỹ như sự trỗi dậy của một số cường quốc xét lại, gây đe dọa đồng minh của Mỹ, làm suy yếu trật tự quốc tế; các nhà nước “bất hảo” nổi bật là Iran và Triều Tiên - mà Mỹ coi là những nước hỗ trợ khủng bố, tìm cách sở hữu vũ khí huỷ diệt hàng loạt; các tổ chức Hồi giáo thánh chiến.
Về cơ bản NSS 2017 của ông Trump cũng giống với các Chiến lược an ninh quốc gia dưới thời chính quyền tiền nhiệm G.W.Bush, Barack Obama, khi đề cập đến các trụ cột chính yếu và các mối đe dọa đối với Mỹ. Nhưng nổi lên một số điểm mới đáng chú ý về nội dung.
Một là, Mỹ nhấn mạnh yếu tố bảo đảm an ninh nội địa, an ninh biên giới ở mức độ ưu tiên, chi tiết, tập trung hơn bất kỳ một NSS nào được công bố trước đây. Điều này hoàn toàn phù hợp với cương lĩnh tranh cử ông Trump.
Hai là, Mỹ đặt kinh tế là trụ cột trong chiến lược an ninh quốc gia, coi an ninh kinh tế là an ninh quốc gia, nhấn mạnh nền kinh tế vững chắc là tiền đề bảo vệ người dân Mỹ, mở rộng và khẳng định quyền lực Mỹ, tạo nguồn lực để Mỹ duy trì vị thế siêu cường quân sự, bảo đảm an ninh nội địa. Kế đến, Mỹ xác định rõ hai đối thủ hàng đầu hiện nay là Nga và Trung Quốc, cho rằng đây là những cường quốc theo chủ nghĩa xét lại muốn làm thay đổi nguyên trạng của thế giới, đe dọa những lợi ích của nước Mỹ.
Nước Mỹ dưới thời ông Trump xác định Trung Quốc là "đối thủ”, thay vì “là đối tác và là đối thủ” hoặc “đối tác hợp tác, đối thủ cạnh tranh” như các chính quyền tiền nhiệm. Cuối cùng, NSS có đề cập, nhưng ở mức độ hạn chế hơn, một số yếu tố được xem là điểm truyền thống trong chính sách đối ngoại, như “giá trị Mỹ”, “nhân quyền”, vai trò của liên minh, thỏa thuận quốc tế.
Tuy nhiên, điểm đáng chú ý chưa hẳn là nội dung, mà là cách tiếp cận, quan điểm chiến lược. Trong văn kiện mới, Mỹ đánh giá lại môi trường chiến lược theo hướng trực diện, thực tế hơn, ít lý tưởng hay hào nhoáng so với các chiến lược dưới thời G.W. Bush hay Barack Obama. NSS 2017 đặc biệt chú trọng yếu tố cạnh tranh, xem quan hệ quốc tế dưới hình thái cạnh tranh quyết liệt giữa các quốc gia-nhà nước và Mỹ cần phải chấp nhận thực tế này, cạnh tranh để vượt thắng.
NSS 2017 có thể không cực đoan như chiến lược 2002 của G.W. Bush với luận điểm then chốt là “đánh đòn phủ đầu”, nhưng cũng sẽ không mang đường hướng “Lãnh đạo từ phía sau” theo tài liệu năm 2015 của Obama bị phe Cộng hòa cho là “yếu đuối”.
Nếu được triển khai trong thực tế, cách tiếp cận của chính quyền Trump có thể sẽ làm thay đổi sâu sắc quan hệ quốc tế. “Nước Mỹ trên hết” đồng nghĩa với việc Mỹ sẽ kiên quyết bảo vệ lợi ích cho mình, sẵn sàng hành động đơn phương, chấp nhận tách mình khỏi các thiết chế đa phương, quan hệ bạn bè, đối tác trong vấn đề có tính nguyên tắc như thương mại, nhập cư hay biến đổi khí hậu…
Đây là điều mà Mỹ đã làm khi từ bỏ Hiệp định đối tác kinh tế Thái Bình Dương (TPP), rút khỏi Thỏa thuận Paris về chống biến đổi khí hậu hay Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên Hợp Quốc (UNESCO) và mới nhất là Hiệp ước toàn cầu về di trú (GCM), mà lý do đều là không phù hợp với lợi ích, chính sách của Mỹ.
Quan hệ giữa Mỹ với các nước sẽ được định hình trên nguyên tắc lợi ích, công bằng, có đi có lại. Mỹ sẽ “thẳng thừng” ngay cả với đồng minh và đối tác. Sau khi ông Trump công bố chiến lược an ninh quốc gia mới, một số nhân vật bảo thủ thậm chí đã đề cập đến khái niệm “Không có bạn bè nào tốt hơn Mỹ và cũng không có kẻ thù nào xấu hơn Mỹ” (America: No better friend, no worse enemy). Nói cách khác, “bạn bè” hay “kẻ thù” sẽ tùy thuộc vào cách nhìn nhận, mức độ chấp nhận của các nước trước “lợi ích Mỹ”. Nó làm giảm không gian cho “hợp tác cùng thắng”, gia tăng cọ sát lợi ích, có “thắng thua rõ ràng”.
Triển vọng thành công của chiến lược mới vẫn là điều còn bỏ ngỏ. Trong nước, chính trị nội bộ Mỹ đang bị phân hóa mạnh, đặc biệt là mâu thuẫn giữa hai đảng Dân chủ và Cộng hòa trong một loạt các nghị trình đối nội, từ chăm sóc sức khỏe, ngân sách liên bang hay vấn đề người nhập cư. Nước Mỹ đang ở vào thời điểm có biến động và bất kì một biểu hiện nhỏ nào liên quan đến xu hướng bài nhập cư, bài Hồi giáo và hướng tới một xã hội “thuần chủng” hơn đều sẽ gây ra những đứt gãy xã hội.
Ở bên ngoài, quan hệ giữa Mỹ và các đồng minh, đối tác suy giảm, khi “Nước Mỹ trên hết” của ông Trump bị nhiều nước nghi ngờ, e ngại, dễ đưa đến “Nước Mỹ đơn độc” và bị cô lập hơn. Đó là những thách thức mà Mỹ phải đối diện. Xử lý được cũng khó khăn không kém việc giải quyết các “mối đe dọa” được đề ra trong Chiến lược an ninh quốc gia 2017.
PV